En Rusujo per Esperanto

Not'o de trans'skrib'ant'o:

En la original'a libr'o aper'is list'o de pres'erar'o'j. Ĉiu el ili mi korekt'ig'is en ĉi tiu tekst'o, kaj krom ali'a'j ĝustigaĵoj, registr'iĝ'is per html-aj koment'o'j. Ankaŭ original'a'j'n paĝ'komenc'o'j'n mi simil'e registr'is.

Тип. П. П. Рябушинскаго, Страстной бульв., соб. домъ.

Per tiu ĉi rakont'o, mi cert'e ne pretend'as mal'kovr'i antaŭ la tut'mond'a esperant'ist'ar'o la mister'o'j'n de ne'kon'at'a land'o. Se ne oft'e, ĝis nun, la turist'o'j vizit'as la moskv'an imperi'o'n, tamen la revoluci'o, antaŭ ne long'e okaz'int'a, al'tir'is sur ĝi'n la atent'o'n de la fremd'ul'ar'o, kaj mult'a'j libr'o'j aŭ revu'o'j pli mal'pli ĝi'n kon'ig'is al la leg'ant'ar'o. Ankaŭ mi ne intenc'as mal'kaŝ'i por la mond'o la kaŭz'o'j'n, kondiĉ'o'j'n kaj rezultat'o'j'n de la rus'a kriz'o: tia ambici'o est'us tut'e rid'ind'a ĉe simpl'a ekskurs'ist'o, kiu viv'ad'is nur dum ses semajn'o'j en unu part'o de la vast'eg'a Rus'uj'o.

Mi'a dezir'o est'as tut'e ali'a, mal'pli alt'a, sed ver'ŝajn'e, pli interes'a por ni'a'j sam'ide'an'o'j. Mi far'is eksperiment'o'n esperant'ist'a'n. Mi, per tre modest'a'j rimed'o'j, sen la help'o de ia ajn Cook a agent'ar'o, de ia ajn interpret'ist'o, kvankam mi tut'e ne sci'is la rus'a'n lingv'o'n,— sukces'is vetur'i el mi'a urb'o, Alĝero, en Rus'uj'o'n, kaj tie rest'ad'i, kiel mi jam dir'is, dum unu monat'o kaj du'on'o; tie mi ĝu'ad'is la plezur'o'n de ne'kutim'a'j impres'o'j kaj sen'ĉes'a'j surpriz'o'j antaŭ hom'o'j kaj aĵ'o'j por mi tut'e nov'a'j,— kaj, kun'e, mi sent'is mi'n komfort'e, liber'e, sen'ĝen'e, kaj hejm'e, kvazaŭ mi est'us en mi'a famili'o ! Tia'n situaci'o'n tut'e apart'a'n mi ŝuld'is nur al Esperant'o, konstant'a per'il'o de mi'a'j rilat'o'j kun mi'a'j ĉirkaŭ'ant'o'j !

Ŝajn'as al mi util'e kon'ig'i la kondiĉ'o'j'n de tiu eksperiment'o, la special'a'j'n impres'o'j'n de tiu per'esperant'a vojaĝ'o, la rezultat'o'j'n, kiu'j'n mi ating'is. Jen kio'n mi cel'as per tiu rakont'o.

Antaŭ ol komenc'i, mi dev'as far'i du ĝeneral'a'j'n rimark'o'j'n. Unu'e, ĉar mi vizit'is nur part'o'n de Rus'uj'o, kiu est'as tre diferenc'a laŭ si'a'j provinc'o'j, mi'a pri'skrib'o koncern'as nur la region'o'n de mi vizit'at'a'n. Du'e, mi far'is mi'a'n vojaĝ'o'n dum la somer'o de 1905; mi'a'j turist'a'j rimark'o'j ne pov'as do alud'i la ŝanĝ'o'j'n, okaz'int'a'j'n post'e en tiu land'o.

L ide'o'n de tiu vojaĝ'o mi ne hav'is mem; ĝi'n al mi don'is rus'a korespond'ant'o, kiu, post tri'jar'a'j leter'a'j rilat'o'j, est'is iĝ'int'a mi'a bon'eg'a amik'o. La pri'skrib'o de ni'a'j land'o'j tiel mal'simil'a'j est'is unu'e la precip'a tem'o de ni'a'j ne'person'a'j leter'o'j; sed, iom post iom, ni mal'kovr'is unu al la ali'a ni'a'n pens'manier'o'n, ni'a'n famili'a'n kaj hejm'a'n rond'o'n, ni'a'n privat'a'n kaj kutim'a'n viv'ad'o'n, kaj, ĉar la simpati'o ne sent'as inter'spac'o'n, okaz'is, ke ni, per'leter'a'j kon'at'ul'o'j, amik'iĝ'is pli intim'e ol mult'a'j hom'o'j, kiu'j renkont'as unu la ali'a'n ĉiu'tag'e. Tiu situaci'o est'is iom mal'ordinar'a. X. de Maistre, en si'a novel'et'o: La lepr'ul'o de urb'o Aost'e, pri'skrib'as la strang'a'n viv'ad'o'n de du ge'frat'o'j lepr'a'j, tut'e izol'it'a'j de la ceter'a hom'ar'o, kiu'j loĝ'as en apud'a'j, sed apart'ig'it'a'j rifuĝ'ej'o'j, divid'it'a'j per mur'o aŭ kresk'aĵ'bar'il'o, kiu'j pov'as kun'parol'i kaj kun'viv'ad'i en sen'ĉes'a intim'ec'o, sed neniam vid'as unu la ali'a'n. Mi'a situaci'o, rilat'e al s - ro Speranskij, est'is iom simil'a, kaj mi fort'e bedaŭr'is la bar'il'o'n, inter ni met'it'a'n de la grand'a inter'spac'o.

Tamen mi ne supoz'is tiu'n bar'il'o'n trans'ir'ebl'a, ĉar se la franc'o'j ne est'as plu tiom mal'vojaĝ'em'a'j kiom antaŭ'e, tamen Rus'uj'o ne est'as ĝis nun, pro si'a mal'proksim'ec'o, en'ir'int'a en la ordinar'a'n sfer'o'n de ili'a'j ekskurs'o'j. Ceter'e, la milit'o rus'a - japan'a tiam est'is en si'a plej akr'a period'o, ribel'et'o'j jam ek'aper'is en divers'a'j part'o'j de la imperi'o, antaŭ'sign'o de ĝeneral'a eksplod'o, kaj tiu cirkonstanc'o tut'e ne ŝajn'is taŭg'a por plezur'a vojaĝ'o. Fin'e mi ne sci'is la rus'a'n lingv'o'n, mi'a amik'o ne parol'is franc'e; ni'a sol'a rilat'il'o est'is Esperant'o, kaj se ĝi est'is sufiĉ'a por ni'a'j leter'o'j, ĉu ĝi pov'is tiom taŭg'e ebl'ig'i parol'a'j'n rilat'o'j'n ? Mi est'is parol'int'a esperant'e nur kun franc'o'j kaj, ia'foj'e, kun unu angl'o; s - ro Speranskij est'is uz'int'a Esperant'o'n nur kun si'a'j sam'lingv'ul'o'j. Pov'is est'i, ke ni'a'j prononc'o'j, tre mal'simil'a'j, mal'ebl'ig'us kun'parol'ad'o'j'n. Kiam do li propon'is al mi vizit'i li'n en Rus'uj'o, ĉar li mem, pro person'a'j kaŭz'o'j ne pov'is vetur'i en Alĝeron, tiu afer'o ŝajn'is al mi, komenc'e, tut'e ne efektiv'ig'ebl'a.

Sed mi'a amik'o protest'is kontraŭ mi'a opini'o, cert'ig'is, ke tiu vojaĝ'o est'as tre far'ebl'a, ke, se neces'e, li mi'n atend'os sur la rus'a lim'o; li don'is al mi detal'a'n voj'ir'a'n plan'o'n, kun kelk'a'j rus'a'j fraz'o'j, neces'a'j por la fer'voj'a vetur'ad'o, traduk'it'a'j esperant'e, kun prononc'o, montr'at'a per esperant'a'j liter'o'j. Sum'e, li'a insist'ec'o est'is tia ke, help'at'a de mi'a mem'a dezir'eg'o, ĝi venk'is mi'a'n ŝancel'iĝ'o'n kaj mi decid'is vetur'i al mi'a amik'o.

Sum'i, kie li loĝ'as, est'as urb'et'o de la guberni'o Ĥarkov, en la sud'a part'o de Rus'uj'o. Mi intenc'is vetur'i tie'n tra la haven'o Odessa; tiel mi far'os la pli long'a'n part'o'n de mi'a vojaĝ'o ŝip'e kaj facil'e, kaj pov'os rest'ad'i dum kelk'a'j tag'o'j en Konstantinoplo, tiu fam'a ĉef'urb'o, en kiu si'n miks'as pentr'ind'e ĉiu'j ras'o'j de la okcident'a kaj orient'a mond'o'j. Sed mi'a fer'voj'a tra'ir'ad'o tra la car'a land'o pli mal'kviet'ig'is mi'n, pro mi'a ne'sci'o de la lingv'o rus'a. Mi do skrib'is en Odessa al s - ro gernet, kon'at'a verk'ist'o de la unu'a esperant'a literatur'o, por pet'i kelk'a'j'n sci'ig'o'j'n. Li tuj propon'is tre afabl'e est'i mi'a gast'ig'ant'o, montr'i al mi si'a'n urb'o'n kaj met'i mi'n en la vagon'ar'o'n, kiu vetur'ig'os mi'n ĝis Voroĵba, kie mi'n atend'os mi'a amik'o. Dank al tiu komplez'a help'o, ĉiu'j lingv'a'j mal'facil'aĵ'o'j est'is mal'aper'ont'a'j, sed, ho ve ! ne'atend'it'aĵ'o est'is mal'ord'ig'ont'a plan'o'n tiel bon'e aranĝ'it'a'n !

Mi for'vetur'is el Marseille, la 20 - an de maj'o 1905 per la franc'a vapor'ŝip'o Iméréthée, kiu si'n direkt'is sen'halt'e al Konstantinoplo. Mi iom tim'is enu'i dum tiu ses'tag'a mar'a viv'ad'o. Sed, kiam la ge'vojaĝ'ant'o'j, post unu'tag'a silent'a kaj reciprok'a observ'ad'o, fin'e decid'is kon'at'iĝ'i, ili rapid'e amik'iĝ'is kaj ek'vid'is, ke est'as agrabl'eg'e ŝip'vetur'i en ĝoj'a kaj simpati'a rond'o, tra la mir'ind'a'j vid'aĵ'o'j de la Mediterane'a mar'o: la mar'kol'o Bonifac'o, ŝajn'ant'a kiel Dant'a infer'a pejzaĝ'o, kun ĝi'a'j danĝer'a'j ŝton'eg'o'j, batat'a'j de la ond'ar'o; la mar'kol'o de messina, sun'hel'a inter du riĉ'a'j mar'bord'o'j, kun ĝi'a'j antaŭ'e tim'eg'ind'a'j rif'o'j Charybdis kaj Scylla [ 1 ] , preter kiu'j trans'vetur'is mal'estim'e ni'a ŝraŭb'ŝip'o; la mar'o Arĥipelag'o, blu'a kiel la ĉiel'o, sem'it'a per insul'o'j, kiel ĝi per stel'o'j, kiel ĝi, ankaŭ, plen'a da mit'ologi'a'j memor'aĵ'o'j; la mar'et'o Mar'mar'a, kies facil'a'j'n ond'et'o'j'n tuŝ'et'as per si'a'j flug'il'o'j la blank'a'j alcion'o'j; fin'e, ŝpruc'ant'a el horizont'o, kiel ĥimer'a teatr'aĵ'o, kun si'a'j ne'kalkul'ebl'a'j palac'o'j, preĝ'ej'o'j, kupol'o'j kaj alt'eg'a'j minaret'o'j, ĉiu'kolor'a sed precip'e blank'a, hel'eg'a, sankt'eg'a, majest'eg'a, la reĝ'o de Orient'o, la urb'eg'o de l Ĉef'o de l Kred'ant'o'j, Konstantinoplo !

[ 1 ] Tiam, mi ne supoz'is, ke tri jar'o'j'n post'e, terur'ind'a katastrof'o ruin'ig'os tiu'n bel'eg'a'n land'o'n.

Kial, ho ve ! ĝi est'as tiom mal'pur'a, kaj, oft'e mal'bon'odor'a ! Kial ĝi'a'j loĝ'ant'o'j tiel kor'tuŝ'ind'e konsent'as por fripon'i la ne'spert'a'j'n vojaĝ'ant'o'j'n ? Kiam, inter'naci'a'j spes'mil'a kaj spes'dek'a mon'er'o'j, vi anstataŭ'ig'os la mult'e'nombr'a'j'n turk'a'j'n mon'er'o'j'n, ĉiam valor'a'j'n, se vi ricev'os ili'n el kambi'ist'o, sed ĉiam, ankaŭ, el'kurs'ig'it'a'j'n, se, vic'e, vi dezir'as re'don'i ili'n al en'land'ul'o !

Pri Konstantinoplo mi ne parol'os long'e, unu'e ĉar tio ne est'as la tem'o de tiu rakont'o pri Rus'uj'o, du'e, ĉar mi vizit'is ĝi'n mal'bon'e kaj en tre ne'taŭg'a anim'stat'o. La du'a'n tag'o'n de mi'a ĉe'est'ad'o, dis'vast'iĝ'is la fam'o, ke subit'a revoluci'o ĵus eksplod'is en Rus'uj'o. Mi kur'is al la turk'a lim'impost'a salon'o, pet'is inform'o'j'n. Tie mi renkont'is amas'o'n da ekscit'eg'it'a'j hom'o'j, kiel mi dezir'ant'a'j vetur'i en Odessa on. Al ili'a'j insist'a'j demand'o'j la turk'a'j oficir'o'j nur mal'long'e respond'is, kun mok'em'a rid'et'o, ke ili neni'o'n sci'as, krom tio, ke de nun ĉiu'j ŝip'a'j rilat'o'j kun Rus'uj'o est'as inter'romp'at'a'j. En la rus'a konsul'ej'o, simil'a lakon'ism'o; oni ricev'is mi'n per si'n'de'ten'em'a ĝentil'ec'o, kaj konsil'is, ke mi atend'u ĝis... ne'determin'at'a temp'o ! Ceter'e neni'a tie'a gazet'o eĉ alud'is pri la rus'a'j afer'o'j, ĉar, tiam ne est'is ankoraŭ okaz'int'a la turk'a revoluci'o kaj la sever'eg'a cenzur'o mal'permes'is ĉiu'j'n inform'o'j'n pri io ajn kontraŭ'a je la princip'o aŭtokrat'a. Kiam la prezid'ant'o carnot, kaj, post'e, la reĝ'o humberto est'is mort'ig'it'a'j, la ĵurnal'o'j de Konstantinoplo raport'is nur, sen pli'a komentari'o, ke ili " mort'is subit'e "!

Kiel kutim'e, pro la mank'o de preciz'a'j inform'o'j, la fantazi'o'j fervor'ad'is. Grek'a kurac'ist'o, kiu manĝ'is apud mi en mi'a hotel'o, rakont'is, ke la tut'a Rus'uj'o ribel'ad'as, ke oni paf'as eĉ kontraŭ la vagon'ar'o'j kaj fremd'ul'o'j, ke li fort'e konsil'as mi'n for'las'i mi'a'n projekt'o'n vetur'i nun en tia'n land'o'n...

Imag'u, kia est'is mi'a situaci'o ! Post long'a'j kaj detal'a'j antaŭ'prepar'o'j mi fin'e ĵus for'vojaĝ'is tra la tut'a Mediterane'o por vizit'i mi'a'n rus'a'n amik'o'n, mi jam est'is mal'proksim'a je pli ol 3. 000 kilo'metr'o'j de mi'a patr'uj'o, kaj ĵus ating'ont'a mi'a'n cel'o'n, kiam subit'a mal'help'aĵ'o mi'n halt'ig'is kaj dev'ig'is re'turn'e'n ir'i ! Mi ne pov'is sub'met'iĝ'i je tiu mok'ind'a kaj mal'esper'ind'a konklud'o. Ali'part'e, mi ne pov'is atend'ad'i en Konstantinoplo la ebl'e tre mal'fru'a'n pac'iĝ'o'n de Rus'uj'o. Kio'n do far'i ?

Fin'e, mi ek'sci'is, per konfidenci'a'j inform'o'j de la franc'a vic'konsul'o, kio real'e okaz'is. Kiras'ŝip'o Knjaz Potemkin kaj unu torped'o'boat'o est'is ribel'int'a'j kaj paf'ad'int'a'j kontraŭ urb'eg'o Odessa; pro tio est'is mal'permes'at'e en'ir'i en tiu'n haven'o'n kaj en sevastopol on; oni dir'is, ke la sud'a part'o de Rus'uj'o est'as revoluci'ant'a, ankaŭ Pol'uj'o. Ebl'e inter tiu'j ard'ej'o'j de agit'ad'o, apud la Ruman'a aŭ Aŭstr'a lim'o, est'is pli kviet'a region'o, tra kiu mi pov'us vetur'i al Sum'i. Mi do tuj decid'is ir'i ŝip'e al Konstantza, ruman'a haven'o kaj post'e, per fer'voj'o, tra Bukureŝti kaj Ĉernovic ĝis la aŭstr'a - rus'a lim'o. Tiel mi ne pov'is profit'i la si'n'don'a'n help'o'n de s - ro gernet en Odessa, kaj dev'is sen ia rimed'o esperant'a vetur'i tra Ruman'uj'o kaj part'et'o de Aŭstr'uj'o. Kred'ebl'e, sur tiu nov'a voj'o, est'is ankaŭ sam'ide'an'o'j. Sed mi ne sci'is ili'a'j'n adres'o'j'n, kaj van'e mi serĉ'is esperant'ist'a'n jar'libr'o'n ĉe la libr'o'vend'ist'o'j de Konstantinoplo. Kiom mi bedaŭr'is, ke mi ne zorg'is aĉet'i en Franc'uj'o tiu'n util'eg'a'n libr'o'n, ĉar mi sci'is nek la ruman'a'n, nek la grek'a'n, nek la german'a'n, nek la pol'a'n lingv'o'j'n, parol'at'a'j'n en la land'o'j de mi tra'vetur'ot'a'j.

Tamen, komenc'e, mi'n ne ĝen'is mi'a lingv'a ne'kler'ec'o, ĉar mi hav'is la bon'ŝanc'o'n renkont'i franc'o'n sur la vapor'ŝip'o Reĝ'o Karolo I, kiu port'is mi'n al Konstantza. Mi'a sam'patr'uj'an'o vetur'is, kiel mi, en Bukureŝt on, kaj komplez'e est'is mi'a gvid'ant'o dum la tag'o, kiu'n mi pas'ig'is en tiu ĉef'urb'o de Ruman'uj'o.

Kia kontrast'o kun Konstantinoplo ! Tie mi sent'is mi'n en urb'o ver'e eŭrop'a, ĉe liber'a popol'o. Plu ne est'is cenzur'o, kaj fin'e mi pov'is, per franc'a'j gazet'o'j, sci'i la detal'o'j'n de la ribel'ad'o en Odessa kaj Pol'uj'o. Neni'a agit'ad'o est'is anonc'at'a proksim'e je la lim'o aŭstr'a, kaj mi esper'is, ke mi pov'os en'ir'i sen mal'facil'aĵ'o en Rus'uj'o'n per la lim'urb'et'o Novosjedlic.

Kio plej frap'is mi'a'n atent'o'n, dum mi'a tre mal'long'a ĉe'est'ad'o en Bukureŝti, est'as la strang'a kontrast'o inter tiu urb'o bel'eg'a, antaŭ'em'a kaj tut'e civiliz'it'a, kaj la ĉirkaŭ'a'j kamp'ar'o'j ankoraŭ tre orient'ŝajn'a'j, kun ili'a loĝ'ant'ar'o vest'at'a per ĉemiz'eg'o'j, ornam'at'a'j per pentr'ind'a'j ruĝ'a'j brod'aĵ'o'j. Kelk'a'j detal'o'j, ceter'e montr'is la proksim'ec'o'n de la orient'a'j mor'o'j, antaŭ ne long'e reg'ant'a'j en Bukureŝti mem. Ekzempl'e, kurioz'aĵ'o de tiu urb'eg'o est'as ĝi'a vetur'ig'ist'ar'o. Ĵus al'ven'int'e la fremd'ul'o rimark'as en la staci'dom'a plac'o sid'ant'a'j'n sur l antaŭ'aĵ'o de bel'a'j vetur'ig'il'o'j strang'a'j'n hom'o'j'n, vest'at'a'j'n per long'a velur'a mal'hel'a kitel'o apenaŭ vid'ig'ant'a glazur'a'j'n bot'o'j'n, kun silk'a zon'o delikat'e kolor'ig'at'a, pal'blu'e, hel'flav'e aŭ roz'kolor'e, kaj super tiu kvazaŭ vir'in'a vest'o, si'n montr'as dik'a, ruĝ'a, gras'bril'a, sen'har'a vizaĝ'o, je strang'a mien'o, je pli strang'a voĉ'o, kun abomen'a ŝirm'il'ĉap'o, simil'a je tiu'j de la parizaj nokt'o'vag'ist'o'j ! Tiu'j — mi ne kuraĝ'as dir'i vir'o'j !— est'as Rus'o'j de la religi'a sekt'o " skopci ", kiu'j, opini'ant'e, ke la volupt'o kaŭz'as ĉio'n pek'a'n, ŝirm'is si'n je ĉiam kontraŭ ĝi per operaci'o ! Bedaŭr'ind'e tiu'j " blank'a'j kolomb'o'j "— tiel ili si'n nom'as — dezir'as ia'foj'e ŝirm'i ankaŭ ali'a'j'n pek'ant'o'j'n, kaj per'fort'e " kolomb'ig'as " ili'n. Tial la rus'a reg'ist'ar'o ili'n persekut'as kaj send'as en Siberion; tial, sekv'e, mult'a'j kolomb'o'j for'flug'as al Ruman'uj'o, pli toler'em'a land'o, kaj form'as en Bukureŝti vetur'ig'ist'a'n korporaci'o'n. Do, per tiu'j strang'a'j bird'o'j, mi hav'is mi'a'n unu'a'n kontakt'o'n kun Rus'uj'o !

Ĝis nun mi'n ne est'is mal'help'int'a la lingv'a demand'o, ĉar en Konstantinoplo mult'a'j parol'as franc'e, kaj en Bukureŝti mi'a kun'vojaĝ'ant'o est'is mi'a traduk'ist'o. Sed tie mi dev'is las'i li'n kaj vojaĝ'i per mi'a'j propr'a'j rimed'o'j tra Ruman'uj'o, iom tra Aŭstr'uj'o, kaj fin'e tra la sud'a Rus'uj'o ĝis Voroĵba, lok'o de mi'a renkont'o kun s - ro Speranskij. Tial mi pov'is eksperiment'i la util'eg'ec'o'n de lingv'o inter'naci'a ! Kiom da foj'o'j mi bedaŭr'is, ke mi ne pov'as sekv'i mi'a'n per'esperant'a'n vojaĝ'plan'o'n tra Odessa, kun la help'o de s - ro gernet ! Mi est'is kvazaŭ surd'mut'ul'o, dev'ig'at'a vetur'i tra ne'kon'at'a land'o, sci'ant'e nek la preciz'a'n fer'voj'a'n hor'ar'o'n, nek la daŭr'o'n de l halt'o'j por manĝ'i, nek la ŝanĝ'ej'o'n de vagon'ar'o'j, ĉiam tim'ant'e, ke mi ebl'e sekv'as mal'bon'a'n direkt'o'n, kaj el'voj'ir'as. Kiu sci'os iam, kiom oni ŝtel'is ĉe mi en Itzkani, sur la ruman'a - aŭstr'a lim'o, kiam mi dev'is don'i al ia mon'ŝanĝ'ist'o plen'man'o'n de ĉiu'spec'a'j turk'a'j kaj ruman'a'j mon'er'o'j, de mi ne kon'at'a'j, kaj ricev'i inter'ŝanĝ'e ne mal'pli ne'kon'at'a'j'n aŭstr'a'j'n mon'er'o'j'n ?

En Ĉernovic, grav'a aŭstr'a staci'dom'o, mi dev'is halt'i, mend'i vesper'manĝ'o'n, aĉet'i nov'a'n bilet'o'n por vetur'i al Novosjedlic sur la rus'a lim'o, kaj ĉio'n far'i per sign'o'j !

Est'is jam krepusk'o, kiam mi for'vetur'is per vagon'o'j et'a'j kiel knab'a'j lud'il'o'j kaj memor'ig'ant'a'j ni'a'j'n franc'a'j'n departement'a'j'n vagon'et'o'j'n. Mi star'is sur l ekster'a plat'aĵ'o de mi'a vetur'il'o kaj rigard'is melankoli'e la pejzaĝ'o'n, ruĝ'e lum'ig'at'a'n, kvazaŭ de fajr'eg'o, de la last'a'j radi'o'j de l sun'o ĵus mal'aper'ont'a sub la horizont'o. Ni'a vagon'ar'o tra'pas'is sur pont'eg'o tra la river'o Pruth, en kies akv'o'j nud'a'j knab'o'j, ruĝ'e kolor'ig'at'a'j, kiel diabl'et'o'j, de l sun'radi'ar'o, petol'is kaj far'is al ni ŝerc'a'j'n salut'o'j'n. Apud mi en la vagon'o kelk'a'j fraŭl'in'o'j gaj'e babil'ad'is manĝ'ant'e bombon'o'j'n, kaj du jun'ul'et'o'j, en gimnazi'a'j uniform'o'j, kun'parol'is amik'e, observ'ad'ant'e la pejzaĝ'o'n.

Strang'a impres'o de izol'ec'o prem'ad'is mi'a'n kor'o'n. Ĉiu'j ĉi tiu'j ge'hom'o'j sent'is si'n hejm'e kaj komfort'e; kviet'e ili ĝu'is la pac'ig'ec'o'n de tiu krepusk'o kaj la dolĉ'ec'o'n de simpati'a'j rilat'o'j kun si'a'j sam'ul'o'j, nur mi est'is sol'a en tiu fremd'a land'o, kaj kvazaŭ apart'ig'at'a de l ceter'a hom'ar'o pro mi'a lingv'a mal'simil'ec'o. Kun tiu melankoli'a sent'o si'n miks'is iom da mal'trankvil'iĝ'o. Post kelk'a'j hor'o'j, dum la ven'ant'a nokt'o, mi al'ven'os sur la lim'o'n de Rus'uj'o, cel'o de mi'a du'semajn'a vojaĝ'eg'o. Kia est'os mi'a akcept'o ? Proksim'a est'as tie la rus'a Pol'uj'o, kiu'n la Bukureŝti aj gazet'o'j montr'is tut'e revoluci'ant'a. Ĉu oni permes'os mi'n en'ir'i kaj vojaĝ'i al mi'a amik'o ? La mal'hel'a nokt'o, kiu nun ĉirkaŭ'is mi'n, ŝajn'ig'is ankoraŭ pli mal'afabl'a, kaj mal'kviet'ig'a tiu'n al'proksim'iĝ'o'n de la ne kon'at'a, mister'plen'a land'o. Kaj subit'e mi'a izol'ec'o inter tiu'j ge'hom'o'j gaj'a'j kaj babil'ant'a'j iĝ'is al mi tut'e ne'toler'ebl'a kaj mi decid'is romp'i ĝi'n, iel ajn iam rilat'iĝ'i kun ili, rest'i efektiv'e an'o de hom'a rond'o...

Ceter'e mi bezon'is inform'o'j'n pri divers'a'j detal'o'j rilat'e al mi'a al'vetur'o sur la rus'a lim'o: la hor'o'n de mi'a al'ven'o, la stat'o'n tie'a'n de la ribel'ad'o, la formal'aĵ'o'j'n, postulat'a'j'n de la lim'gard'ist'o'j, k. t. p. Mi do al'ir'is apud la ambaŭ gimnazi'an'o'j kaj al'parol'is ili'n franc'e: neni'u kompren'is. Per la lingv'o angl'a, simil'a rezultat'o. Ebl'et'e, mi pri'pens'is, ili kompren'os la lingv'o'n Esperant'o'n ?

Ho ve ! tiu prov'o ankaŭ ne sukces'is. Tiam, incit'at'e de l bezon'eg'o, mi far'is hero'a'n memor'pen'ad'o'n, kaj ek'parol'is... latin'e ! Cicer'o, vual'u vi'a'n vizaĝ'o'n ! De'post pli ol dek'sep jar'o'j, mi est'is for'las'int'a la benk'o'j'n de lice'o kaj ĉiu'n rilat'o'n kun la latin'a literatur'o. Pli'e, eĉ la Roman'o'j est'us tre embaras'at'a'j uz'i si'a'n lingv'o'n por parol'i pri fer'voj'a'j kaj lim'impost'a'j demand'o'j. Fin'e la aŭstr'a'j gimnazi'an'o'j ne el'dir'as la latin'a'j'n vort'o'j'n kiel ni Franc'o'j. Mi ne'refut'ebl'e eksperiment'is la ne'taŭg'ec'o'n de tiu antikv'a idiom'o por la modern'a'j rilat'o'j. La rezultat'o est'is rid'ind'a kaj preskaŭ nul'a. Tamen ni'a'j reciprok'a'j klopod'o'j por kompren'i unu la ali'a'n don'is tiu'n efik'o'n, ke mi sent'is mi'n mal'pli izol'a, kaj mi tre bedaŭr'is mi'a'j'n kun'vojaĝ'ant'o'j'n, kiam ili las'is mi'n en la aŭstr'a lim'staci'dom'o Novosjedlic.

Dek minut'o'j'n post'e, ni'a vagon'ar'o halt'is definitiv'e en la rus'a staci'dom'o.

Mi neniam forges'os la fort'a'n impres'o'n de tiu nokt'a al'ven'o, sur la sojl'o'n de tiu land'o, fin'e de mi ating'at'a'n, malgraŭ tiom da mal'facil'aĵ'o'j. Anstataŭ la bru'eg'o, kutim'a al ni'a'j okcident'a'j staci'dom'o'j, silent'o reg'is, dum ni star'is kun ni'a'j pak'aĵ'o'j, laŭ unu vic'o, en long'a ĉambr'eg'o, antaŭ lim'polic'ist'o'j, kiu'j sever'e kaj esplor'em'e observ'ad'is ni'n. Ŝajn'is, ke ni est'as ar'o de pun'labor'ant'o'j, konduk'at'a'j en Siberion ! Ceter'e, inter mi'a'j kun'vojaĝ'ant'o'j, ebl'e, est'is efektiv'e for'kur'int'ul'o'j, prov'ant'a'j re'vetur'i ne'kon'at'e en si'a'n patr'uj'o'n, kaj la polic'ist'o'j de la rus'a lim'o hav'as special'a'n flar'ad'o'n por ili'n mal'kovr'i. Kompren'ebl'e la ribel'ad'o en Pol'uj'o ig'is tiu'n inkvizici'o'n ankoraŭ pli sever'a; tial, tim'ant'e i'a'n mal'facil'aĵ'o'n, mi decid'is montr'i special'a'n administraci'a'n atest'il'o'n, kiu'n mi kun'port'is laŭ konsil'o, al mi don'it'a de la rus'a konsul'o de Alĝero, por pli facil'ig'i, se bezon'e, mi'a'n vojaĝ'o'n en tiu land'o, kie ĉiu regn'a funkci'ul'o est'as alt'e estim'at'a. Mi do don'is tiu'n atest'il'o'n, kun mi'a pasport'o al lim'polic'ist'o, kaj klopod'is kompren'ig'i, ĉu franc'e, ĉu gest'e, ĉu eĉ per kelk'a'j rus'a'j vort'o'j, antaŭ'e lern'it'a'j parker'e, ke mi est'as ŝtat'ofic'ist'o de la Alĝera guberni'estr'ej'o.

Mi'a polic'ist'o aŭskult'is ĝentil'e, sed sku'is si'a'n kap'o'n por montr'i, ke li ne kompren'as. Tamen la vort'o guberni'estr'ej'o al'tir'is li'a'n atent'o'n kaj li ripet'is demand'e per la rus'a lingv'o:

Li salut'is kaj ir'is al tri oficir'o'j, sid'ant'a'j antaŭ tabl'et'o en la ekstrem'aĵ'o de la ĉambr'eg'o. La oficir'estr'o pren'is mi'a'n atest'il'o'n, mi'a'n pasport'o'n, rigard'is long'e kaj montr'is ili'n al si'a'j koleg'o'j, kaj tri'op'e ili rigard'is mi'n. La lim'polic'ist'o'j rigard'is mi'n ankaŭ, kaj ankaŭ rigard'is mi'n sci'dezir'e mi'a'j kun'vojaĝ'ant'o'j.

Mi dev'as konfes'i, ke mi sent'is mi'n tre ĝen'at'a kaj send'is intern'e al ĉiu'j diabl'o'j mi'a'n decid'o'n montr'i mi'a'n administraci'a'n atest'il'o'n kaj tiel al'tir'i sur mi'n atent'o'n, ebl'e mal'fid'o'n, anstataŭ simpl'e don'i mi'a'n pasport'o'n, kiel ĉiu'j ali'a'j.

Fin'e, post moment'o, kiu ŝajn'is al mi moment'eg'o, iu el la oficir'o'j ven'is al mi, salut'is, re'don'is mi'a'j'n paper'o'j'n kaj mi'n al'parol'is... rus'e.

Tiam li ĝentil'e klin'iĝ'is, gest'e kompren'ig'is, ke mi ne bezon'as mal'ferm'i mi'a'n pak'aĵ'o'n, ordon'is al port'ist'o pren'i ĝi'n, kaj parol'is al ofic'ist'o, kiu respekt'e salut'is, kaj konduk'is mi'n al la rus'a vagon'ar'o, dum mi'a'j kun'vojaĝ'ant'o'j est'is dev'ig'at'a'j liver'i si'a'n pak'aĵ'ar'o'n je la sever'a inkvizici'o de la lim'polic'ist'o'j.

Tia'n mir'ind'a'n efik'o'n hav'is mi'a administraci'a atest'il'o, kaj ia'foj'e mi suspekt'as, ke la rus'a polic'ist'ar'o de Novosjedlic kred'is, ke mi est'as mem la ĝeneral'a reg'ist'o de Alĝerio !

La fizionomi'o de la rus'a'j fer'voj'o'j est'as tre special'a. La ofic'ist'ar'o, rigid'a en si'a uniform'o, far'as la impres'o'n de soldat'ar'o, sed, mal'e la vojaĝ'ant'ar'o hav'as ŝajn'o'n famili'a'n kaj hejm'a'n, kiu tuj al'tir'as la atent'o'n de la fremd'ul'o. Tio de'ven'as part'e el la instal'ec'o de la rus'a'j vagon'ar'o'j, mult'e pli komfort'a'j ol ni'a'j franc'a'j vetur'il'o'j. La rus'a rel'voj'o est'as je unu tri'on'o pli larĝ'a ol tiu'j de okcident'a Eŭrop'o; sekv'e, la vagon'o'j est'as pli larĝ'a'j kaj ankaŭ pli alt'a'j. Ĉe ili'a'j ambaŭ ekstrem'aĵ'o'j est'as platform'o'j kun neces'ej'o'j - tualet'ej'o'j, kaj inter ili koridor'o kun vitr'aĵ'o'j, laŭ'long'e de kiu star'as vic'o de vagon'fak'o'j kun pord'o'j, kiu'j ŝajn'as kiel ĉambr'et'o'j kaj hav'as larĝ'a'j'n rembur'it'a'j'n benk'o'j'n kaj tabl'et'o'n. Special'a sistem'o de risort'o'j permes'as instal'i super ĉiu benk'o, je du'on'a alt'ec'o al la plafon'o, supr'a'n benk'o'n ankaŭ rembur'it'a'n. Tiu'j du etaĝ'o'j de benk'o'j, tut'e simil'a'j je ŝip'a'j kuŝ'et'o'j, permes'as, ke ĉiu vojaĝ'ant'o, eĉ en tri'a klas'o, pov'u kuŝ'iĝ'i dum la nokt'o. Kutim'e la rus'a'j vojaĝ'ant'o'j port'as kun si kap'kusen'o'n kaj kovr'il'o'n, dank al kiu'j ili pov'as dorm'i kiel hejm'e. Kiam est'as tag'lum'o, la vir'in'o'j sid'as ĉirkaŭ la tabl'et'o, kaj prepar'as en te'kruĉ'o'j la famili'a'n te'o'n per bol'ant'a akv'o, aĉet'it'a en la staci'o'j, dum la vir'o'j far'as, per special'a il'et'o, si'a'j'n bon'odor'a'j'n cigared'o'j'n. Se oni dezir'as est'i tut'e hejm'e, oni aĉet'as al'don'a'n bilet'o'n, nom'at'a'n " plackarta ", kiu don'as la rajt'o'n sid'i en apart'a fak'o, kie neni'u pov'as ĝen'i vi'n; eĉ est'as apart'a fenestr'et'o por la nepr'a'j komunik'o'j kun la fer'voj'a ofic'ist'ar'o. Ebl'e tiu'n hejm'a'n impres'o'n de la rus'a'j vagon'ar'o'j pli fort'ig'as la ĝeneral'e mal'rapid'a ir'ad'o de la lokomotiv'o kaj ĝi'a tre orient'ŝajn'a mal'akurat'ec'o, kiu permes'as, ke oni atend'u pacienc'e la bon'vol'o'n de ia alt'rang'a vojaĝ'ant'o, prokrast'iĝ'ant'a apud bon'gust'a glas'et'o da " vodk'a "( sekal'a brand'o ) en la staci'dom'a bufed'o !

Mi bezon'is du nokt'o'j'n kaj unu tag'o'n por vetur'i tra la inter'spac'o de la rus'a lim'o ĝis Voroĵba. Mi vojaĝ'is tra sen'fin'a eben'aĵ'eg'o bon'e kultur'at'a, kun dis'a'j lign'a'j vilaĝ'et'o'j, el kiu'j mal'riĉ'a'j muĵikoj ( kamp'ar'an'o'j ), vest'it'a'j per bot'o'j kaj long'a'j tulup oj, ven'is al la fer'voj'o rigard'i ni'a'n trans'rapid'ant'a'n vagon'ar'o'n. Ili'a'j long'barb'a'j vizaĝ'o'j esprim'is bon'ec'o'n kaj strang'a'n miks'aĵ'o'n de ruz'em'ec'o kun naiv'ec'o. Ven'is ankaŭ vir'in'o'j, ia'foj'e bel'et'a'j, sed bedaŭr'ind'e mal'graci'a'j pro si'a'j pez'a'j bot'o'j kaj la tuk'o, kiu en'volv'is ili'a'n kap'o'n. Kiam la vagon'ar'o halt'is, knab'in'o'j kaj fraŭl'in'o'j, divers'kolor'e vest'it'a'j, nud'pied'a'j, afabl'e kaj tim'em'e propon'is al ni ber'o'j'n kaj pom'o'j'n, dum bufed'kelner'o'j al'port'is varm'eg'a'n akv'o'n por la te'infuz'o.

Ĉio tio est'is kviet'eg'a, pac'ig'a, tre mal'simil'a je mi'a'j antaŭ'a'j supoz'o'j. Apenaŭ mi pov'is kred'i, ke mi est'as en tiu land'o, pri kies terur'a milit'o kontraŭ Japan'uj'o kaj intern'a'j ribel'ad'o'j la okcident'a'j gazet'o'j plen'ig'is si'a'j'n paĝ'o'j'n. Je la unu'a foj'o mi kompren'is ver'e, kiom Rus'uj'o est'as vast'eg'a kaj ke mal'kviet'iĝ'o'j aŭ milit'o en kelk'a'j el ĝi'a'j part'o'j ne hav'as grav'a'n re'bat'o'n sur la ĉiu'tag'a'n viv'ad'o'n de l ceter'o de tiu kolos'a ŝtat'o. Ĝi'a vast'eg'ec'o est'as sam'temp'e ĝi'a plej bon'a defend'o kontraŭ kataklism'o'j kaj bar'il'o kontraŭ re'form'o'j, la kaŭz'o de ĝi'a kun'a fort'ec'o kaj mal'fort'ec'o.

Tamen, se la loĝ'ant'ar'o ekster'e est'is pac'em'a, ebl'e ĝi ne est'is intern'e tut'e kviet'a kaj al mi ŝajn'as, ke en mi'a vagon'ar'o mi pov'is konstat'i ĝi'n. En Rus'uj'o, kiel en Aŭstr'o - Hungar'uj'o kaj en la orient'eŭrop'a'j ŝtat'o'j, ĝis nun ne far'iĝ'is la kun'fand'iĝ'o de la tie'a'j ras'o'j. La part'o de Rus'uj'o, en kiu mi est'is vetur'ant'a, iam est'is sub'met'at'a je Pol'uj'o, kaj en ĝi rest'as ankoraŭ mult'a'j pol'o'j, antaŭ'e land'reg'ant'o'j, nun iĝ'int'a'j, per la sort'o de l batal'o'j, nur reg'at'ul'o'j. Inter ili kaj la rus'o'j ne est'as mult'a simpati'o, kaj ili viv'ad'as apart'e, ĉiam parol'ant'e inter si si'a'n naci'a'n lingv'o'n. En mi'a vagon'ar'o est'is kelk'a'j ge'pol'o'j, kiu'j sid'ad'is en special'a fak'o. Eĉ mir'e mi rimark'is, ke la vir'in'o'j kaj fraŭl'in'o'j port'is sub si'a zon'o ponard'et'o'n en elegant'a ing'o, kvazaŭ ili est'us inter mal'amik'o'j, kaj tim'us i'a'n per'fort'o'n; sed oni dir'is al mi post'e, ke tio est'as nur ornam'aĵ'o, ŝat'at'a ankaŭ de la rus'a'j sinjor'in'o'j.

Ceter'e mi'a kun'vojaĝ'ant'ar'o montr'is interes'a'n miks'aĵ'o'n de divers'a'j ras'o'j. Krom la rus'o'j, kiu'j, kompren'ebl'e, est'is plej'mult'a'j kaj la pol'a rond'et'o, mi re'kon'is Hebre'o'j'n pro ili'a tip'o kaj son'o de voĉ'o. Kelk'a'j german'o'j, sid'ant'a'j fier'e en angul'o, rigard'is iom mal'estim'e si'a'j'n ĉirkaŭ'ant'o'j'n. Du tatar'a'j komerc'ist'o'j en'ir'is en ni'a'n vagon'o'n, kaj insist'e propon'is al ni divers'a'j'n ŝtof'o'j'n kaj juvel'et'o'j'n, parol'ant'e laŭ'vic'e rus'e, pol'e, franc'e, german'e eĉ angl'e, ĉiam mal'korekt'e kaj ĉiam trud'em'e.

Kiam ni al'proksim'iĝ'is je Kievo, la land'o prezent'is nov'a'n aspekt'o'n, kovr'it'e per bel'eg'a'j abi'ar'o'j, en kiu'j si'n montr'is ia'foj'e pentr'ind'a'j lign'a'j somer'loĝ'ej'o'j. Kievon mi ne vizit'is, ĉar mi'a amik'o Speranskij, avert'it'a telegraf'e, atend'is mi'n en Voroĵba kaj mi dev'is vetur'i al li sen'prokrast'e. Mi do halt'is en la Kieva staci'o nur unu hor'o'n por vesper'manĝ'i en la bufed'o kaj en'ir'i en nov'a'n vagon'ar'o'n.

Mi ĝis nun vid'as en mi'a memor'o la salon'eg'o'n de la staci'manĝ'ej'o. Vast'eg'a land'kart'o de Rus'uj'o, pentr'it'a, kun la imperi'estr'a'j agl'o'j sur mur'o, te'maŝin'eg'o, star'ant'a en la mez'o de l ĉambr'eg'o kaj ikon'o ( sankt'a figur'o ), pend'ant'a en angul'o, pruv'is al mi nerifuteble, ke mi fin'e est'as en la car'a ŝtat'o. Kaj kia strang'a hom'amas'o ĉirkaŭ mi ! Uniform'o'j de oficir'o'j, uniform'o'j de soldat'o'j, uniform'o'j de ofic'ist'o'j, uniform'o'j de lern'ant'o'j, de kadet'o'j, de gimnazi'an'o'j, eĉ de ortodoks'a'j pastr'o'j — ĉie kaj ĉiel uniform'o'j ! Ŝajn'is, ke mi est'as en ia soldat'ej'o kaj mi sent'is mi'n preskaŭ ĝen'at'a en mi'a'j simpl'a'j vest'o'j de vojaĝ'ant'o antaŭ tiu bril'a kaj mult'kolor'a uniform'ar'eg'o ! En la tri'a'klas'a salon'o la uniform'o'j est'is pli mal'mult'a'j, sed la lok'o est'is ankoraŭ pli pentr'ind'a pro ĝi'a ar'o de labor'ist'o'j kaj muĵikoj. Kun humil'ec'o kaj tim'em'ec'o, kiu strang'e kontrast'is ili'a'j'n long'a'j'n barb'o'j'n, ili star'is aŭ prefer'e sid'is, kaj eĉ kuŝ'is kiel orient'ul'o'j apud la sak'o'j, kiu'j en'hav'is ili'a'j'n tre modest'a'j'n posed'aĵ'o'j'n.

Kie'n vetur'is tiu'j simpl'ul'o'j mal'riĉ'a'j embaras'at'a'j kaj de la bru'eg'o konfuz'at'a'j ? Ĉu en urb'eg'a'n fabrik'ej'o'n por gajn'i la ĉiu'tag'a'n pan'o'n, kiu'n rifuz'as al ili la nask'iĝ'a kamp'o ? Ĉu en Amerik'a'n land'o'n por trov'i la religi'a'n liber'ec'o'n kiel la " duĥobori " de Tolstoj ? Kaj tiu soldat'ar'o, ĉu ĝi atend'is vagon'ar'o'n por vetur'i mal'proksim'eg'e'n, dum mult'a'j kaj long'a'j tag'o'j, al tiu ne'kon'at'a Manĉur'uj'o, kie tiom kaj tiom da rus'a'j viv'o'j sen'util'e perd'iĝ'is ? Kiom mi dezir'is parol'i al tiu'j hom'o'j, sci'i, kia'j est'as ili'a'j pens'o'j kaj sent'o'j ! Sed, ho ve ! ne'trans'ir'ebl'a mur'o, la mal'simil'ec'o de lingv'o'j, tut'e apart'ig'is mi'n de tiu'j apud'ul'o'j, tamen simil'a'j je mi !

Mi'a du'a nokt'o sur la rus'a'j fer'voj'o'j pas'is ne'rimark'ebl'e. Mi sent'is mi'n lac'a kaj iom brut'ig'at'a, kaj al mi ŝajn'is, ke ĉiu'j vagon'ar'o'j ruman'a'j, aŭstr'a'j kaj rus'a'j rul'iĝ'as sam'temp'e en mi'a krani'o. Tamen, la sekv'ant'a'n maten'o'n, kiam la staci'dom'o Voroĵba al'proksim'iĝ'is, mi forges'is mi'a'n lac'iĝ'o'n kaj sent'is kontraŭ'e en mi'a spirit'o strang'a'n mal'kviet'iĝ'o'n. Post unu hor'o, mi fin'e renkont'os mi'a'n esperant'ist'a'n amik'o'n, cel'o'n de mi'a du'semajn'a vojaĝ'o. La re'kuraĝ'ig'a influ'o de ni'a tri'jar'a korespond'ad'o nun tre mal'fort'iĝ'is. Ju pli mi al'proksim'iĝ'is, des pli ni'a per'leter'a amik'iĝ'o ŝajn'is al mi ne'real'a kaj fantazi'a. Inter tiu'j rus'o'j por mi fremd'a'j, mi'a ne'kon'it'a korespond'ant'o, simil'a je ili, nun al mi ŝajn'is ankaŭ fremd'a. Per leter'o'j oni montr'as si'n ne'plen'e, kaj vol'e - ne'vol'e, precip'e per si'a'j plej bon'a'j kaj plej kultur'a'j flank'o'j. Kia dis'rev'iĝ'o, se ni trov'os ni'n efektiv'e mal'simil'a'j je ni'a'j supoz'o'j ! Kaj al tiu unu'a antaŭ'tim'o si'n al'met'is du'a pli grav'a ankoraŭ... Ĉu Esperant'o, lingv'o art'e'far'it'a, est'os taŭg'a por daŭr'a'j rilat'o'j ? Ĉu ni pov'os sufiĉ'e komunik'i ni'a'j'n ĉiu'spec'a'j'n pens'o'j'n dum ĉiu'tag'a kaj kelk'semajn'a kun'viv'ad'o ? Fin'e, ĉu ni, parol'ant'a'j kutim'e lingv'o'j'n tiel mal'simil'a'j'n, pov'os est'i bon'e kompren'at'a'j unu de la ali'a, malgraŭ ni'a'j naci'a'j akcent'o'j ? Kiom mal'ĝoj'ig'e kaj mok'ind'e est'us, se ni, post tiom da tag'o'j kaj pen'ad'o'j, renkont'os fin'e unu la ali'a'n... nur por konstat'i, ke ni ne pov'as kun'parol'i...

Sub la influ'o de tiu'j ne'dolĉ'a'j pens'o'j, mi promen'ad'is febr'e en mi'a vagon'o, preskaŭ bedaŭr'ant'e mi'a'n risk'plen'a'n entrepren'o'n, kiam fajf'eg'o sonor'ad'is... Jam ne est'as plu temp'o por bedaŭr'o'j kaj ŝancel'iĝ'o'j — jen Voroĵba !

II.

Kvin minut'o'j'n post'e mi star'as sur la trotuar'o, atend'ant'e, laŭ antaŭ'e aranĝ'it'a inter'konsent'o, ke oni ven'os al mi... Mi rigard'as ĉiu'flank'e, kiam el mal'antaŭ'e, du brak'o'j ĉirkaŭ'pren'as mi'n, iu kis'as mi'n laŭ la rus'a kutim'o, kaj aŭd'iĝ'as ĝoj'a, amik'a voĉ'o, esprim'ant'a al mi frat'a'n bon'akcept'o'n. Apenaŭ mi pov'as respond'i, re'e mi est'as kapt'at'a, for'konduk'at'a en ali'a'n vagon'ar'o'n, kiu vetur'ig'os mi'n en la urb'et'o'n de mi'a amik'o, kaj sid'int'a'j sur mol'a'j kusen'o'j de rezerv'at'a vagon'fak'o, ni komenc'as parol'i...

Viv'u Zamenhof ! La bon'eg'a lingv'o de ni'a majstr'o tuj aper'ig'is si'a'n praktik'ec'o'n, kiel ĝi montr'is ĝi'n iom post'e en Boulogne, kaj la sekv'ant'a'j'n jar'o'j'n, en Genève, Cambridge, Dresden, Barcelona kaj Washington. Mi jam dir'is, ke s - ro Speranskij ĝis tiam est'is parol'int'a esperant'e nur kun sam'naci'ul'o'j. Tamen mi tuj kompren'is li'n, kvankam li ne el'parol'is tre klar'e la diftong'o'j'n aj, oj, kaj, kiel ĉiu'j mal'grand'a'rus'o'j, oft'e inter'miks'is la son'o'j'n g kaj h. Sed li parol'is tre flu'e, kiel en si'a naci'a lingv'o. Mi ankaŭ mir'ig'is li'n, ĉar mi tro mal'fort'ig'is kelk'a'j'n kun'met'it'a'j'n konsonant'o'j'n, kiel kv, kc, kaj, precip'e, ĉar, laŭ ni'a franc'a kutim'o, mi met'is oft'e la akcent'o'n sur la last'a'n silab'o'n de la vort'o'j. Sed ni, iom post iom, korekt'is tiu'j'n difekt'aĵ'et'o'j'n, kiu'j, ceter'e, neniam mal'help'is ni'a'n reciprok'a'n kompren'ad'o'n. La sukces'o est'is plen'a — post kelk'a'j minut'o'j ni est'is kun'babil'ant'a'j tre facil'e kvazaŭ ni est'us sam'lingv'ul'o'j !

Ankaŭ mi'a'j tim'o'j pri la psikologi'a flank'o de mi'a eksperiment'o rapid'e mal'aper'is. Mi trov'is mi'a'n amik'o'n tia, kia'n mi supoz'is. De la komenc'o, neni'a ĝen'o est'is en ni'a'j rilat'o'j, kiu'j est'is tut'e liber'a'j kaj amik'a'j, kvazaŭ ni'a unu'a parol'ad'o est'us nur la daŭr'ig'o de antaŭ'a'j parol'ad'o'j. Ni tuj alud'is ni'a'n antaŭ'a'n korespond'ad'o'n, kaj tio est'is strang'a impres'o sent'i ni'a'j'n spirit'o'j'n reciprok'e tiel kon'at'a'j kaj kutim'a'j, dum ni'a'j vizaĝ'o'j si'n rigard'is je la unu'a foj'o. Ni est'is kiel du blind'ul'o'j, intim'a'j amik'o'j, kiu'j iĝ'us vid'ant'a'j subit'e kaj rigard'us unu la ali'a'n. Se al tiu jam ne'ordinar'a impres'o oni al'met'as tiu'n cirkonstanc'o'n, ke ni est'is, rilat'e al ni'a'j naci'o'j kaj viv'ad'o'j, tut'e mal'simil'a'j, ke ni kun'komunik'iĝ'is nur per art'e'far'it'a lingv'o ankoraŭ mal'oft'e eksperiment'at'a en tia'j kondiĉ'o'j ( mi atent'ig'as, ke tiam neni'a esperant'ist'a kongres'o est'is okaz'int'a ), oni kompren'os, ke tiu situaci'o est'is impres'ig'a, kaj las'is al mi fort'a'n kaj ne'forges'ebl'a'n memor'aĵ'o'n. Ŝajn'is al mi ke mi est'as transport'at'a en i'a'n sonĝ'o'n. Oni pri'pens'u, ke de du semajn'o'j mi vojaĝ'is inter indiferent'ul'o'j; ke de tri tag'o'j mi rul'iĝ'is tag'e kaj nokt'e inter ne'kon'at'a'j hom'o'j, parol'ant'a'j ne'kon'at'a'j'n lingv'o'j'n; kaj subit'e mi renkont'is ne nur kun'parol'ant'o'n, sed eĉ amik'o'n, kiu akcept'is mi'n kiel efektiv'a frat'o, kaj klopod'is ĉiu'manier'e, por montr'i al mi si'a'n serv'em'a'n fervor'o'n. Oft'e ni'a babil'ad'o alud'is divers'a'j'n rimark'o'j'n de ni'a tri'jar'a korespond'ad'o; ia'foj'e, li montr'is al mi, tra la vagon'fenestr'o, lok'o'n aŭ pejzaĝ'o'n, kies nom'o'n mi jam sci'is, aŭ kie okaz'is fakt'et'o jam de mi kon'it'a per li'a'j leter'o'j. Mi est'is kiel hom'o, kiu, post long'a for'est'ad'o, re'vid'as land'o'n jam kutim'a'n, kaj ĉio, tamen, en tiu land'o, est'is por mi'a'j okul'o'j nov'a kaj fremd'a !

Ja tiu'n ne'kompar'ebl'a'n situaci'o'n mi ŝuld'is nur al Esperant'o. Oni do kompren'os, ke mi pov'as nur rid'i, kiam oni dir'as, ke ĝi ne sufiĉ'us por efektiv'a'j rilat'o'j. Kiel ĉiu'j hom'a'j kre'it'aĵ'o'j, ĝi ne est'as tut'e perfekt'a; oni pov'us ebl'e iom pli'bon'ig'i ĝi'n. Sed mi'a ses'semajn'a eksperiment'o montr'is al mi ne'refut'ebl'e ke, en ĝi'a nun'a stat'o, ĝi jam taŭg'as por inter'rilat'ig'i ĝis plen'a reciprok'a pens'intim'ec'o kaj frat'a amik'iĝ'o, du hom'o'j'n, kiu'j'n ĉio, krom Esperant'o, apart'ig'is kaj fremd'ig'is.

Post unu'hor'a vetur'o, kio est'is sen'inter'romp'a babil'ad'o, ni al'ven'is en la urb'et'o'n Sum'i on, cel'o'n de mi'a du'semajn'a voj'ir'ad'o, kie mi pov'is fin'e halt'i kaj ripoz'i ! Est'is al mi dolĉ'e ne plu est'i dev'ig'at'a batal'i per gest'o'j kun la pak'aĵ'port'ist'o'j kaj ofic'ist'o'j de la fer'voj'o. Dank al mi'a amik'o, mi tuj kaj facil'e al'ir'is al la pord'o de la staci'dom'o. Tie agrabl'a surpriz'o atend'is mi'n. Kelk'a'j jun'ul'o'j kaj knab'o'j, kiu'j'n mi kon'is per la korespond'o de s - ro Speranskij kaj al kiu'j mi skrib'is ia'foj'e poŝt'kart'o'j'n esperant'e, ven'is kaj don'is al mi afabl'a'n kaj fervor'a'n bon'akcept'o'n, kis'ant'e mi'n, kvazaŭ mi est'us mal'nov'a amik'o. Kaj tra la sci'dezir'o de ili'a'j okul'o'j, observ'ad'ant'a'j la esperant'ist'a'n fremd'ul'o'n, mi facil'e konstat'is sincer'a'n simpati'o'n, kiu tre kor'tuŝ'is mi'n.

Ĉe mi'a amik'o mi trov'is tut'e famili'a'n akcept'o'n. Kelk'foj'e, en tiu rakont'o, mi hav'os okaz'o'j'n montr'i la rus'a'n gast'em'ec'o'n, tiom simpl'a'n, sincer'a'n kaj mal'avar'a'n, kiu tuj atent'ig'as la fremd'ul'o'n. Se vi en'ir'as la dom'et'o'n de ia mal'riĉ'a muĵiko, li pov'os propon'i al vi nur nigr'a'n pan'o'n kaj iom da lard'gras'aĵ'o kaj kred'ebl'e da brand'o. Sed li nobl'e kaj tut'kor'e ĝi'n propon'os kaj vi ofend'us li'n grav'e, se vi neni'o'n akcept'us. Ĉe la pli alt'a'j klas'o'j, tiu antikv'a tradici'o ankaŭ konserv'iĝ'is, kaj en'hav'as i'o'n grand'a'n kaj simpl'a'n, tre mal'simil'a'n je ni'a graci'e serv'em'a gast'em'ec'o franc'a. Ni franc'o'j kutim'e super'ŝut'as per gratul'aĵ'o'j kaj afabl'aĵ'o'j ni'a'j'n gast'o'j'n; ni insist'e propon'as la plej bon'a'n part'o'n de ĉio ni'a al ili, kiel al hom'o'j super'a'j, por kiu'j neni'o est'us sufiĉ'e bon'a. La rus'o akcept'as si'a'n gast'o'n kiel efektiv'a'n hejm'ul'o'n, sen afekt'ad'o de ĝentil'ec'o, ankaŭ sen ia lim'ig'a kondiĉ'o: ĉio hejm'e est'as real'e je li'a dispon'o kiel je tiu de la mastr'o mem. Tiu far'manier'o est'as pli sen'ceremoni'a, sed ŝajn'as al mi pli real'e gast'am'a.

Mi'a akcept'o ĉe s - ro Speranskij hav'is tiu'n karakter'o'n, sed plu, i'o'n intim'a'n kaj am'em'a'n, kvazaŭ mi est'us efektiv'a an'o de li'a famili'o. Mi neniam forges'os, kun kiu kor'tuŝ'ig'a zorg'o li'a patr'in'o mi'n fleg'is, kelk'a'j'n tag'o'j'n post'e, kiam ne atend'it'a kaj tre mal'oportun'a reŭmat'ism'o de'ten'is mi'n en mi'a ĉambr'o. Bedaŭr'ind'e s - in'o Speranska ne parol'is esperant'e, kaj ni pov'is inter'ŝanĝ'i, sen traduk'ant'o, nur mal'mult'a'j'n vort'o'j'n rus'e aŭ franc'e. Sed l anim'bon'ec'o ne bezon'as lingv'a'n traduk'o'n. S - in'o Speranska ag'is rilat'e al mi kiel al fil'o kaj mi est'as feliĉ'a, ke tiu rakont'o hav'ig'as al mi okaz'o'n, por don'i al ŝi publik'a'n atest'o'n de mi'a dank'ec'o.

S - ro Speranskij hav'as frat'o'n kaj frat'in'o'n ambaŭ esperant'ist'o'j'n; sed nur li'a frat'in'o est'is en Sum'i dum mi'a ĉe'est'ad'o. En tiu urb'et'o parol'is esperant'e ankaŭ du ali'a'j sam'ide'an'o'j s - ro'j efremov kaj V. Postalenko ( mi skrib'as parol'is , ĉar nun, dank al la fervor'a propagand'o de mi'a amik'o, est'as en Sum'i ar'o da esperant'ist'o'j, kiu'j sen'ĉes'e pli'mult'iĝ'as kaj kred'ebl'e ricev'os baldaŭ de la reg'ist'ar'o permes'o'n por iĝ'i oficial'e grup'o ). Ceter'e, oni ne kred'u, ke mi pov'is hav'i rilat'o'j'n nur kun tiu'j kvar esperant'ist'o'j. S - ro Speranskij prezent'is mi'n al si'a'j amik'o'j kaj kon'at'ul'o'j. Kun du el ili mi pov'is parol'i franc'e; kun la ali'a'j li est'is mi'a lert'a kaj ne'lac'ig'ebl'a interpret'ant'o, kaj dank al li'a sen'ĉes'a per'o kaj al la natur'a afabl'ec'o de la rus'a loĝ'ant'ar'o, mi baldaŭ hav'is en tiu fremd'a urb'et'o mult'a'j'n amik'o'j'n de divers'a'j klas'o'j de la societ'o. Est'is antaŭ konsent'it'e kun mi'a amik'o, ke ni vojaĝ'os kun'e en Rus'uj'o, kaj, nom'e; vizit'os la mal'nov'a'n ĉef'urb'o'n Moskvon. Sed ne'atend'it'a mal'oportun'aĵ'o ne permes'is, ke li pren'u long'a'n liber'temp'o'n por for'vetur'i mal'proksim'e'n ekster Sum'i. Tamen ni pov'is far'i oft'a'j'n ekskurs'o'j'n ĉirkaŭ tiu urb'et'o, ĉar li'a ĉiu'tag'a deĵor'o est'is fin'ant'a je la tri'a hor'o post'tag'mez'e, kaj li pov'is dispon'i mult'a'j'n liber'a'j'n tag'o'j'n, ĉe la tribunal'o, en kiu li est'is ofic'ist'o, ĉu laŭ special'a permes'o, ĉu pro la fest'a'j tag'o'j, kiu'j est'as mult'eg'a'j en la rus'a kalendar'o. Rus'uj'o ja merit'as est'i la paradiz'o de la mal'labor'em'ul'o'j: ĉio tie est'as pretekst'o por sen'labor'ec'o, ne nur la dimanĉ'o'j kaj la mult'a'j fest'o'j ortodoks'a'j, sed ankaŭ oft'a'j ne'religi'a'j solen'aĵ'o'j kaj dat're'ven'a'j nom'fest'o'j de l car'o, de l car'edz'in'o, de l car'fil'o, dat're'ven'o'j de l nask'iĝ'o kaj kron'ad'o de l regn'estr'o, k. t. p., tiel ke proksim'um'e unu tri'on'o de l jar'o est'as sen'labor'a. Mi leg'is, ke pri tio plend'as la bien'ul'o'j kaj la instru'ist'o'j, kiu'j pretend'as, ke tiu tro'ec'o da ripoz'tag'o'j mal'util'as la ter'kultur'o'n kaj la kler'ig'o'n de la lern'ant'ar'o. Tiu last'a riproĉ'o ŝajn'as al mi ne'prav'a, ĉar la rus'a ge'lern'ant'ar'o neniel est'as mal'super'a je la ali'a'j, kio'n mi montr'os post'e, kiam mi don'os mi'a'j'n impres'o'j'n pri ĝi. Kio ajn est'as, mi mem ŝuld'as mult'a'n dank'ec'o'n al la rus'a kalendar'o, kiu tre facil'ig'is mi'a'n ĉe'est'ad'o'n; kaj eĉ nun, kiam ĉiu'tag'e mi for'ŝir'as la hieraŭ'a'n foli'o'n de la efemerid'o'j, al mi send'it'a'j de mi'a amik'o, oft'e mi ek'spir'as envi'e, ek'trov'ant'e ruĝ'a'n paĝ'o'n, kiu sci'ig'as, ke tiu tag'o ankoraŭ est'as sen'labor'a... nur por mi'a'j feliĉ'a'j ortodoks'a'j sam'ide'an'o'j !

Imag'u vi mi'n, ekzempl'e, unu hor'o'n post mi'a al'ven'o, sid'ant'a'n apud la tabl'o de mi'a'j gast'ig'ant'o'j, en ili'a salon'o, kaj babil'ant'a'n kvazaŭ famili'e kun ili. Katja, la mal'grand'a serv'ist'in'et'o, en'ir'as sen'bru'e kiel fantom'et'o sur si'a'j nud'a'j pied'o'j. Post respekt'a salut'o kaj du'on'tim'em'a, du'on'mok'em'a ek'rigard'o al la fremd'a gast'o, kiu parol'as lingv'o'n tiel strang'a'n, ŝi met'as sur la tabl'o'n barĉ'o'n kun viand'aĵ'o, fum'ant'a'n kaj bon'odor'a'n, iom simil'a'n je franc'a bov'bol'it'aĵ'o, kies bel'ŝajn'o est'as al mi, mal'sat'a vojaĝ'ant'o, apart'e dolĉ'a kaj promes'plen'a. Sed, antaŭ ol manĝ'i, mi dev'as, laŭ la rus'a kutim'o, toast'i kun mi'a mastr'o kaj trink'eg'i per unu foj'o glas'et'o'n, plen'a'n da vodk'a. Tiu blank'a brand'o el sekal'o est'as bon'gust'a kaj, feliĉ'e, ne fort'e alkohol'um'at'a, ĉar dum mi'a ĉe'est'ad'o en Rus'uj'o mi dev'os trink'i mult'a'j'n simil'a'j'n glas'et'o'j'n. Mal'e je ni'a'j okcident'a'j kutim'o'j, la rus'o'j trink'as brand'o'n antaŭ aŭ dum la manĝ'ad'o, neniam post'e.

Mi tre ŝat'as la rus'a'n barĉ'o'n, sed post ĝi, kun la sekv'ant'a'j plad'o'j, oni manĝ'as, anstataŭ salat'o, kukum'o'j'n, mol'ig'it'a'j'n en ia mal'dolĉ'a pekl'akv'o, kiu don'as al mi'a ne'rus'a stomak'o fort'a'n soif'o'n. Mal'e, mi'a'j gast'ig'ant'o'j ŝajn'as tre frand'em'a'j pri tiu'j legom'o'j, kiu'j'n ili miks'as kun ĉiu'j manĝ'aĵ'o'j ĝis la desert'o. Fin'e, oni al'port'as la samovar'o'n aŭ te'maŝin'o'n.

Kelk'a'j el mi'a'j leg'ant'in'o'j kred'ebl'e ne sci'as preciz'e, el kio konsist'as la samovar'o; mi do pri'skrib'os ĝi'n iom detal'e, ĉar ĝi est'as tre grav'a element'o kaj kvazaŭ la simbol'o de la rus'a hejm'o, kiel la fajr'uj'o ĉe la okcident'a'j popol'o'j. Ĉar ne fajr'ej'o'j, t. e. kamen'o'j, hejt'as la rus'a'j'n dom'o'j'n, sed centr'a forn'eg'o, iom kompar'ebl'a kun tiu'j de ni'a'j bak'ist'o'j, konstru'it'a tiel, ke ĉia ĉambr'o pov'u hejt'iĝ'i per ĝi'a kontakt'o. Sekv'e, dum la vintr'a mal'varm'eg'o, ne apud kamen'o, kiel ĉe ni, la rus'a'j famili'o'j sid'as por pas'ig'i la long'a'j'n vesper'o'j'n, sed ĉirkaŭ la samovar'o, star'ant'a sur la tabl'o kaj al'don'ant'a si'a'n kutim'a'n murmur'et'o'n al la parol'ad'o'j de la famili'a rond'o, kiel la gril'o de ni'a'j kamen'o'j.

Samovar'o est'as kupr'a vaz'eg'o, kun pied'o, hav'ant'a du ten'il'o'j'n, supr'a'n mal'larĝ'a'n faŭk'o'n kaj mal'supr'a'n kran'o'n. Ĝi'n tra'ir'as, laŭ ĝi'a tut'a alt'ec'o, centr'a tub'o, divid'at'a je du part'o'j per krad'o. Sur la supr'a'n faŭk'o'n, kie est'as la ekstrem'aĵ'o de tiu intern'a tub'o, oni pov'as al'met'i laŭ'vol'e ĉu fer'lad'a'n kamen'tub'et'o'n, ĉu kupr'a'n piedestal'et'o'n kaj kovr'il'o'n. Verŝ'int'e akv'o'n en la samovar'o'n, oni ŝut'as en la centr'a'n tub'o'n, sur la krad'o'n, karb'er'o'j'n, kiu'j'n oni ek'brul'ig'as per aer'tir'ad'o kun la help'o de l fer'lad'a kamen'tub'et'o. Kiam la karb'o brul'as kaj kiam ek'ronk'as la akv'o, verŝ'it'a ĉirkaŭ'e en la samovar'o, oni anstataŭ'ig'as la kamen'tub'et'o'n per la piedestal'et'o kaj oni al'port'as la samovar'o'n antaŭ la mastr'in'o, sur plet'eg'o'n, kie jam ord'e est'as te'skatol'o, te'kruĉ'et'o, suker'uj'o, teler'tuk'o, glas'o'j, teler'o'j, kuler'et'o'j kaj konfit'aĵ'o'j.

Kompren'ebl'e, ne ni'a et'a Katja pov'as al'port'i tiu'n mult'e'pez'a'n il'ar'eg'o'n, sed ŝi'a kuir'ist'in'a moŝt'o Ksenja mem solen'e plen'um'as tiu'n grav'a'n ofic'o'n.

De tiam komenc'iĝ'as la rol'o de la rus'a dom'estr'in'o, per kiu si'n montr'as plej plen'e ŝi'a'j mastr'a'j lert'ec'o kaj afabl'ec'o. Ŝi verŝ'as per la kran'o de la samovar'o iom da bol'ant'a akv'o en la te'kruĉ'et'o'n por varm'ig'i ĝi'n, for'ĵet'as tiu'n akv'o'n en la lav'tas'o'n, ŝov'as te'o'n en la varm'ig'it'a'n te'kruĉ'et'o'n, al'verŝ'as bol'ant'a'n akv'o'n, met'as la te'kruĉ'et'o'n sur la piedestal'o'n super la centr'a tub'o, kaj pli'e kovr'as ĝi'n per la teler'tuk'o por ke la infuz'o est'u pli perfekt'a. Iom post'e est'as en la te'kruĉ'et'o te'o mal'hel'a kaj tre fort'a. La mastr'in'o verŝ'as iom da ĝi en la glas'o'j'n kaj al'met'as pli mal'pli da bol'ant'a akv'o por ĝi'n mal'fort'ig'i, laŭ la dezir'o de si'a'j gast'o'j. Sam'temp'e, ŝi propon'as, sur la teler'et'o'j'n, konfit'aĵ'o'j'n, kiu'j'n oni gust'um'as per mal'grand'a'j pec'et'o'j kun'e kun plen'kuler'et'o'j da te'o. Tuj kiam unu glas'o da te'o est'as mal'plen'a, la mastr'in'o afabl'e propon'as ali'a'n, lav'as la glas'o'n per iom da bol'ant'a akv'o, kiu'n ŝi for'ĵet'as en la lav'tas'o'n, kaj re'e verŝ'as nov'a'n plen'glas'o'n. Tiel glas'o post glas'o, oni trink'as ia'foj'e dum hor'o'j, babil'ant'e kaj fum'ant'e bon'odor'a'j'n cigared'o'j'n de flav'ruĝ'a tabak'o. Kaj est'as interes'e vid'i la mastr'in'o'n part'o'pren'i en la parol'ad'o, atent'a por dir'i afabl'a'n vort'o'n al ĉiu'j, dum ŝi lert'e manovr'as la mal'simpl'a'n il'ar'o'n de si'a samovar'o, jen turn'ant'e la kran'o'n aŭ lav'ant'e glas'o'n, jen propon'ant'e re'e konfit'aĵ'o'j'n aŭ far'ant'e freŝ'a'n te'o'n, kiu'n akv'um'as sen'lac'e la ronk'ant'a samovar'o.

Se vi pri'pens'os, ke la rus'a'j urb'o'j ne hav'as ĝeneral'e kaf'ej'o'j'n aŭ publik'a'j'n kun'sid'ej'o'j'n, kie la vir'o'j pov'u parol'i pri si'a'j afer'o'j, sekv'e ke ili dev'as renkont'i unu la ali'a'n ĉu en si'a'j ofic'ej'o'j, ĉu, kiel la vir'in'o'j, ĉe si'a'j hejm'o'j, vi tuj kompren'os, ke en la salon'o'j de la mez'a klas'o est'as tre oft'a'j vizit'o'j kaj ke la samovar'o funkci'ad'as preskaŭ dum la tut'a tag'o.

Ebl'e ankaŭ pro tio, la vir'o'j, dev'ig'at'a'j trakt'i serioz'a'j'n tem'o'j'n antaŭ la vir'in'o'j, kutim'is rilat'i kun ili iom ali'e ol ni franc'o'j. Ĝeneral'e la vir'in'a kler'ec'o ne est'as, Franc'uj'o, tiel fort'a, kiel tiu de l vir'o'j: almenaŭ ĝi cel'as pli vol'e la sci'o'j'n ornam'a'j'n kaj agrabl'ig'a'j'n, kiel la muzik'o'n, la pentr'art'o'n, k. t. p., taŭg'a'j'n por relief'ig'i la natur'a'n al'log'ec'o'n de la bel'a seks'o. Antaŭ ĉio la franc'a vir'in'o dezir'as plaĉ'i, kaj la mond'um'a bon'manier'ec'o konsist'as, por ŝi: aper'i kiel ebl'e plej graci'a; por la vir'o: montr'i si'n kiel ebl'e plej al'log'at'a de tiu vir'in'a graci'ec'o. Eĉ inter ge'person'o'j parol'ant'a'j serioz'e, tiu ambaŭ'a pri'okup'ad'o est'as iom sent'ebl'a. Inter ge'hom'o'j rus'a'j, ĝi est'as mal'oft'a. Vir'o bon'e eduk'it'a parol'as al vir'in'o respekt'e kaj ĝentil'e, sed kun ne'flat'em'a serioz'ec'o. Li ne tim'as trakt'i grav'a'j'n demand'o'j'n kaj si'a'flank'e la vir'in'o respond'as sen mal'ver'a hont'o kaj embaras'o. En tio la rus'a vir'in'o gajn'as per ver'a ind'ec'o, kio'n ŝi perd'as per ŝajn'a flat'it'ec'o. Se ni, franc'o'j, bon'vol'as ekzamen'i sincer'e ni'a'n si'n'ten'ad'o'n am'ind'um'a'n kaj sprit'em'a'n antaŭ la vir'in'ar'o, ni dev'as konfes'i, ke sub ĝi'a afabl'ec'a sed tromp'ec'a mantel'o, ĝi efektiv'e kovr'as i'a'n fund'et'o'n de vir'a mal'humil'ec'o kaj de pra'av'a ne'polur'it'ec'o rilat'e al est'aĵ'o'j, kiu'j'n ni cert'e tre am'as, sed konsider'as, pli mal'pli konsci'e, kiel mal'simil'a'j'n kaj eĉ iom mal'super'a'j'n. Kontraŭ'e ĉe la mez'a'j kaj super'a'j rus'a'j klas'o'j, la egal'ec'o de l rajt'o'j kaj saĝ'a'j kapabl'o'j inter la ambaŭ seks'o'j ŝajn'as est'i akcept'at'a'j de la mor'o'j, kaj por tio Rus'uj'o ŝajn'as al mi eksperiment'ej'o antaŭ'destin'at'a por la " Femin'ism'o ". Jam ne est'as ali'a land'o, kie la student'in'o'j est'as tiel mult'a'j. La ŝtat'a'j administraci'o'j jam uz'as vir'in'o'j'n kaj — detal'et'o tre rus'a — don'as al ili uniform'o'j'n kaj galon'o'j'n ! Vir'in'o'j ne tim'as sekv'i la vir'o'j'n sur la plej danĝer'a'j'n voj'o'j'n, kaj, antaŭ tri'dek jar'o'j la nihilism'o, nun la revoluci'ism'o, fier'e montr'as vir'in'o'j'n kaj fraŭl'in'o'j'n en si'a'j martir'ar'o'j.

Mi memor'as pri tio, ke mi vid'is kurioz'a'n kaj signif'a'n bild'o'n dis'vast'ig'at'a'n en Rus'uj'o dum la komenc'o de 1905. Ĝi prezent'is jun'a'n vir'in'o'n, fier'e star'ant'a'n, kiu streĉ'as si'a'n brak'o'n al ali'a vir'in'o, kondamn'it'a je mort'o kaj pend'ig'it'a. Sur la trab'o de la pend'ig'il'o oni leg'as:" Pro kaŭz'o de politik'a'j opini'o'j ", kaj sub'e:" Politik'a proces'o de 1881; ekzekut'o de Sofja Perovska ". Kaj la jun'a vir'in'o dir'as tiu'j'n parol'o'j'n:" Se vir'in'o est'as ind'a ir'i sur eŝafod'o'n, ŝi ankaŭ est'as ind'a ir'i en Parlament'o'n ". En land'o, kie la politik'a'j postul'o'j ne est'as sen'danĝer'a'j, se oni pov'as mal'aprob'i, oni ne pov'as mok'i tia'n pretend'o'n, kaj pro tio la rus'a " suffragette "( balot'em'ul'in'o ) ne est'os ŝerc'at'a kiel ia'foj'e ŝi'a'j frat'in'o'j angl'a aŭ franc'a. Sed tiu liberal'ec'o de la rus'a'j vir'in'o'j est'as tiom pli kurioz'a, ke ĝi est'as tut'e kontraŭ'a je la mor'o'j de ili'a'j pra'av'in'o'j. Antaŭ Petro Grand'a Moskv'uj'o est'is ricev'int'a, pro si'a'j rilat'o'j kun Bizant'uj'o, mor'o'j'n tre simil'a'j'n je tiu'j de la nun'temp'a'j islam'an'o'j. La vir'in'o est'is ŝlos'at'a en la " terem " kiel nun islam'an'in'o en si'a " harem "; kiel ŝi ankaŭ, ŝi est'is neniam sen'de'pend'a, sub'met'it'e unu'e je si'a patr'o, du'e je si'a edz'o, antaŭ kiu ŝi est'is nur egal'rajt'ul'in'o de si'a'j propr'a'j infan'o'j. Dum la edz'iĝ'a fest'o, la patr'o don'is al si'a bo'fil'o skurĝ'o'n, per kiu tiu ĉi tuŝ'et'is si'a'n nov'a'n edz'in'o'n, kaj tio est'is simbol'o tre signif'a, ĉar la Dom'estr'o'j aŭ Mastr'um'o, verk'it'a de pastr'o Silvestr'o, instru'ist'o de l car'o Ivan'o Minac'a, don'as ja la sekv'ant'a'j'n konsil'o'j'n:" Se la edz'in'o, la fil'o aŭ la fil'in'o ne atent'as la parol'o'j'n kaj konsil'o'j'n de l famili'estr'o, ne aŭskult'as kaj tim'as li'n, se ili ne obe'as la ordon'o'j'n de la edz'o, patr'o aŭ patr'in'o, oni dev'as skurĝ'i ili'n sekret'e, kaj ne antaŭ la serv'ist'o'j, kaj instru'int'e ili'n, pardon'i, ĉio sen koler'o de iu ajn. Kaj, pro ia ajn kulp'o, oni ne dev'as bat'i sur orel'o'n aŭ sur la vizaĝ'o'n, nek per la pugn'o sur la brust'o'n, nek per pied'o aŭ baston'o, nek per il'o fer'a aŭ lign'a. Se iu, pro si'a koler'o aŭ mal'kontent'o, tiel frap'as, el tio de'ven'as grav'a'j mal'bon'aĵ'o'j — blind'ec'o, surd'ec'o, el'artik'iĝ'o de krur'o'j, brak'o'j aŭ fingr'o'j, kap - aŭ dent'dolor'o'j, kaj ia'foj'e infan'o'j est'as vund'at'a'j en la ventr'o patr'in'a. Vi dev'as, por pun'i, frap'i per skurĝ'o — tio est'as prudent'a, kaj tio dolor'as, tio est'as tim'ind'a kaj favor'a por la san'ec'o. Se est'is ia grav'a kulp'o, mal'obe'o, ne'zorg'o, oni dev'as sub'lev'i la vest'o'n, ten'i la kulp'ul'o'n per si'a'j man'o'j kaj skurĝ'i proporci'e je la kulp'o, kaj, skurĝ'int'e, al'dir'i kelk'a'j'n bon'a'j'n parol'o'j'n ".

Tiu'j antikv'a'j kutim'o'j, hodiaŭ tut'e mal'aper'is, almenaŭ ĉe la mez'a'j kaj super'a'j klas'o'j, kie la edz'in'o ne est'as plu serv'ist'in'o tim'ig'at'a kaj en'monaĥ'ej'ig'at'a, sed ver'e egal'ul'in'o de si'a edz'o.

Nun mi ek'rimark'as, ke la fum'o de mi'a unu'a samovar'o, kiel la karbonat'a acid'o de l ĉampan'vin'o, stimul'is mi'a'n cerb'o'n kaj for'log'is mi'n mal'proksim'e'n en la est'int'o'n. Mi do re'ven'as al la est'ant'o kaj al mi'a rakont'o.

Kiam mi est'is fin'int'a mi'a'n unu'a'n manĝ'ad'o'n ĉe mi'a'j gast'ig'ant'o'j, mi for'ir'is kun s - ro Speranskij por far'i mi'a'n unu'a'n promen'o'n en Sum'i. Est'is iom mal'fru'e; la ofic'ej'o'j est'is ferm'int'a'j si'a'j'n pord'o'j'n kaj ili'a'j posed'ant'o'j nun paŝ'ad'is en la precip'a strat'o por ĝu'i la vesper'a'n freŝ'ec'o'n post varm'eg'a tag'o. Ĝeneral'e Rus'uj'o est'as fam'a kiel tip'o de land'o mal'varm'eg'a, kaj oni ĝi'n imag'as nepr'e kun neĝ'o, glit'vetur'il'o'j kaj lup'o'j; oni ne pri'pens'as ke, kiel region'o preskaŭ sen'mar'a, ĝi hav'as mal'moder'a'n klimat'o'n, mal'varm'eg'a'n vintr'e, sed tre varm'a'n somer'e. Dum mi'a ĉe'est'ad'o, t. e. de l komenc'o de juli'o ĝis la mez'o de aŭgust'o ( de la okcident'a jar'stil'o ) la hidrarg'a nivel'o de la termo'metr'o Réaumur, uz'at'a en Rus'uj'o, neniam est'is mal'supr'e de 24 grad'o'j ( 30 grad'o'j de la centigrad'a termo'metr'o ). Sed oft'e, dum la tag'o, est'is mal'long'a'j pluv'et'o'j, kiu'j mal'varm'et'ig'is la veter'o'n, kaj super'verŝ'is la verd'a'n foli'ar'o'n; pli'e facil'a vent'et'o, la vent'et'o de l step'o'j, ig'is tre toler'ebl'a tiu'n temperatur'o'n.

Ceter'e, en tiu urb'et'o, mal'sprit'a'j mod'o'j ne dev'ig'is la loĝ'ant'o'j'n si'n vest'i per rigid'a'j ĉemiz'o'j kaj amel'um'it'a'j kol'um'o'j. Plej oft'e, la supr'a vest'o de l vir'o'j konsist'is el " rubaŝka ", mal'dik'a ĉemiz'et'o kun larĝ'a'j manik'o'j, buton'um'ebl'a ĉe la mal'dekstr'a ŝultr'o, kaj prem'at'a ĉirkaŭ la tali'o per led'a, lan'a aŭ eĉ silk'a, zon'o. Tiu'j ĉemiz'o'j est'is divers'e kaj hel'e kolor'it'a'j ruĝ'e, blu'e, flav'e, viol'e. Kelk'a'j est'is luks'e brod'it'a'j, ĉef'e tiu'j de jun'a'j student'o'j, kiu'j dand'is iom'et'e antaŭ la sumianaj bel'ul'in'o'j. Ĉi tiu'j, ankaŭ, ŝat'is la vest'o'j'n divers'kolor'a'j'n. Kompren'ebl'e, en tiu rus'a promen'ul'ar'o, super'is la ne'evit'ebl'a'j uniform'o'j, blank'a'j aŭ griz'a'j, kun ruĝ'a'j galon'o'j ĉe la oficir'o'j, kadet'o'j kaj soldat'o'j; kaj ĉiu'j, soldat'o'j, gimnazi'an'o'j, oficir'o'j, ofic'ist'o'j aŭ eĉ komerc'ist'o'j kaj privat'a'j hom'o'j sen uniform'o, hav'is " furaĵka on " aŭ rus'a'n ŝirm'il'ĉap'o'n, mi sol'a, preskaŭ skandal'e, mi'n apart'ig'is kaj ne'evit'ebl'e el'montr'is al ĉiu'j mi'a'n fremd'ul'ec'o'n per mi'a pajl'a ĉapel'o !

Ni sid'iĝ'is sur benk'o'n de la urb'a ĝarden'o. S - ro Speranskij montr'is al mi kiel oni pov'as, per la vest'ar'o'j, disting'i ne nur la soci'a'n situaci'o'n de la rus'o'j, sed eĉ la administraci'a'n rang'o'n de la civil'a'j ofic'ist'o'j, ĉar neni'a ali'a naci'o est'as tiel oficial'e hierarĥi'ig'it'a. Ĉiu rus'a hom'o, hav'ant'a ofic'o'n de la ŝtat'o, ĉu milit'a'n, ĉu mar'ist'a'n, ĉu eklezi'a'n, ĉu administraci'a'n, aparten'as al la dek'kvar'klas'a hierarĥi'o " ĉi'n ", kre'it'a de la car'o Petro Grand'a.

Per la sekv'ant'a tabel'o mi prov'as klar'ig'i, el kio konsist'as nun tiu hierarĥi'o.

Rang'o'j.
N - o de la rang'o'j.	administraci'a'j.	milit'ist'a'j.	mar'ist'a'j.	eklezi'a'j.
14 - a	kolegi'a registr'ist'o	—	—	—
13 - a	—	kornet'o.	—	—
12 - a	sekretari'o de guberni'o	sub'leŭtenant'o	miĉman	—
11 - a	—	—	—	—
10 - a	kolegi'a sekretari'o	leŭtenant'o	—	—
9 - a	titol'a konsil'ist'o	ŝtabrotĉefo	leŭtenant'o	diakon'o
8 - a	kolegi'a asesor'o	rot'ĉef'o	—	proto'diakon'o
7 - a	kort'a konsil'ist'o	sub'kolonel'o	ŝip'estr'o de 2 - a rang'o	pastr'o
6 - a	kolegi'a konsil'ist'o	kolonel'o	ŝip'estr'o de 1 - a rang'o	proto'pastr'o
5 - a	ŝtat'a konsil'ist'o	—	—	igumeno ( monaĥ'ej'estr'o )
4 - a	efektiv'a ŝtat'a konsil'ist'o	general - major'o	kontradmiral'o	arkimandrit'o
3 - a	sekret'a konsil'ist'o	general - leŭtenant'o	vic'admiral'o	episkop'o
2 - a	efektiv'a sekret'a konsil'ist'o	general'o	admiral'o	arki'episkop'o
1 - a	regn'a kancelier'o	general - feldmarŝal'o	general - admiral'o	metropolit'o

La administraci'a'j titol'o'j est'as nur honor'ig'o'j kaj sen rilat'o kun la efektiv'a funkci'o de la ofic'ist'o'j; ili nur montr'as ili'a'n soci'a'n rang'o'n kompar'e kun tiu de la oficir'o'j kaj eklezi'ul'o'j. Oni vid'as, ekzempl'e, ke la administraci'a ofic'ist'o, hav'ant'a la rang'o'n de sekretari'o de guberni'o est'as egal'rang'a kun milit'ist'o sub'leŭtenant'o kaj mar'ist'a miĉmano, ke administraci'a kort'a konsil'ist'o hav'as la rang'o'n de sub'kolonel'o, de ŝip'estr'o de du'a rang'o kaj la pastr'o.

Iam la en'vic'iĝ'o en la " ĉi'n " hav'is grav'a'n rezultat'o'n, ĉar nur la " ĉinovniki "( ĉin'rang'ul'o'j ) est'is hom'o'j liber'a'j kaj ne sub'met'ebl'a'j je la korp'a'j pun'o'j. Nun ĝi iom post iom iĝ'as nur honor'a apart'ig'o, kaj la administraci'a'j rang'o'j est'as ia'foj'e don'at'a'j, kiel ni'a'j orden'o'j, al ne'ofic'ist'o, kiel scienc'ul'o, verk'ist'o, kurac'ist'o, aktor'o. Kun la ĉi'n aj rang'o'j korespond'as special'a'j moŝt'a'j titol'o'j, uz'at'a'j en la oficial'a'j rilat'o'j kaj en la korespond'ad'o. La ĉinovniki de la 14 - a ĝis la 9 - a rang'o hav'as la moŝt'a'n titol'o'n " vi'a blagorodie "( vi'a nobel'ec'a moŝt'o ), la 8 - a ĝis la 5 - a, oni titol'as ili'n " visokoblagorodie "( vi'a alt'a'nobl'ec'a moŝt'o ), en la 4 - a ili iĝ'as " prevosĥoditelstvo "( vi'a ekscelenc'a moŝt'o ), fin'e, kiam ili alt'iĝ'as ĝis la du'a kaj unu'a rang'o'j, oni respekt'e balbut'as antaŭ ili " vaŝe visokoprevosĥoditelstvo "( vi'a alt'ekscelenc'a moŝt'o ).

Tiel la administraci'a burokrat'ar'o est'as special'a nobel'ar'o, star'ig'it'a apud la nask'iĝ'a nobel'ar'o. Tiu sistem'o don'as al ĝi grand'a'n bril'o'n kaj fort'o'n apud la simpl'a'j hom'o'j, sed ĝi iĝ'as pli kaj pli arkaik'a kaj strang'e kontrast'as kun divers'a'j tre liberal'a'j trajt'o'j de la rus'a'j mor'o'j.

Ekzempl'e, special'e al'tir'is mi'a'n atent'o'n la sen'de'pend'a si'n'ten'ad'o de la fraŭl'in'o'j kaj fraŭl'in'et'o'j, kiu'j liber'e promen'is op'e kaj kun jun'ul'o'j. Mi rimark'ig'is tio'n al mi'a gvid'ant'o kaj mi konstat'is, per li'a respond'o, ke la kutim'o'j de la aŭtokrat'a Rus'uj'o, rilat'e al la fraŭl'in'ar'o, est'as pli liber'em'a'j, ol tiu'j de ni'a respublik'a Franc'uj'o. La jun'ul'in'o'j ĝu'as, kiel en Angl'uj'o kaj skandujo, tre grand'a'n liber'ec'o'n, kaj viv'ad'as en facil'a kaj dec'a intim'ec'o kun la jun'ul'o'j. Tio'n kred'ebl'e ebl'ig'as la rus'a sistem'o de eduk'ad'o: en la lern'ej'o'j la eduk'at'o'j pov'as viv'ad'i kiel intern'ul'o'j, sed tio est'as pli mal'oft'a ol ĉe ni, kaj se ili'a'j ge'patr'o'j ne loĝ'as en la sam'a urb'o, ili prefer'e don'as si'a'j'n ge'fil'o'j'n al la gard'o de famili'o'j, por ke ili pov'u lern'i kiel ekster'ul'o'j kaj ĝu'ad'i viv'ad'o'n hejm'a'n kaj pli liber'a'n. Sed, eĉ la eduk'at'o'j, kiu'j loĝ'as en la lern'ej'o mem, hav'as iom da liber'ec'o kaj pov'as for'ir'i por vizit'i si'a'j'n kon'at'ul'o'j'n. Ceter'e, en la lern'ej'o okaz'as ia'foj'e fest'o'j kun festen'et'o'j, teatr'a'j kaj danc'ad'a'j kun'ven'et'o'j, en kiu'j part'o'pren'as la ge'lern'ant'ar'o de la ali'a'j lern'ej'o'j. Ĉu dank al tiu sistem'o de eduk'ad'o, ĉu dank al la karakter'o mem de la rus'o'j, kiu ig'as ĝi'n ebl'a, inter ge'knab'o'j kaj ge'jun'ul'et'o'j est'as facil'a'j kaj afabl'a'j rilat'o'j, kiu'j kontrast'as kun la ia'foj'e ĉu embaras'at'a, ĉu tro mal'ĝen'a si'n'ten'ad'o de ni'a'j ge'franc'et'o'j.

Ceter'e la karakter'o mem de la rus'a'j knab'o'j merit'as special'a'n pri'skrib'o'n. Ni, franc'o'j, ag'as kun ni'a'j fil'et'o'j, kiel kun est'aĵ'o'j de apart'a spec'o. Ni vest'as ili'n, kiel ebl'e plej long'a'temp'e per graci'a'j kaj fantazi'a'j kostum'o'j, special'a'j por ili. Ankaŭ la karakter'o de ni'a'j parol'ad'o'j al ili est'as special'a. Se ni renkont'as la dek'du'jar'a'n fil'o'n de kon'at'ul'o, tuj ni pren'as rid'et'a'n mien'o'n, ni pen'as ni'n " et'ig'i " por egal'iĝ'i kun tiu hom'et'o, kiu respond'e afekt'as infan'a'n rid'et'o'n, afabl'a'n, sed tut'e mal'sincer'a'n kaj mal'simil'a'n je li'a kutim'a si'n'ten'ad'o, kiam li parol'as liber'e kun sam'aĝ'ul'o. Tio est'as ne'natur'a, ĉar la instinkt'o de la knab'o instig'as li'n alt'iĝ'i kiel ebl'e plej mult'e ĝis la hom'o'j pli mal'jun'a'j ol li.

Kontraŭ'e, la kvazaŭ soldat'a rus'a disciplin'o kapt'as la knab'o'n en si'a'n rigid'a'n model'il'o'n kaj apenaŭ dek'jar'a'n, li'n vest'as per la uniform'o, kiu li'n ten'os ĝis li'a mort'o. Ĉiu rus'a lern'ant'et'o dev'as sen'ĉes'e port'i la lern'ej'a'n uniform'o'n, kaj tiu uniform'o est'as ne knab'a, sed plen'aĝ'ul'a vest'o. Eĉ se li ne ir'as en lern'ej'o'n, la knab'o si'n vest'as kiel vir'o, kaj ĉiu ajn dek'jar'a rus'et'o est'us tre hont'a hav'i mal'long'a'n pantalon'et'o'n. Kompren'ebl'e, li est'as ne'serioz'a, bru'em'a, amuz'em'a, unu'vort'e knab'o, sed, eĉ kiam li petol'as, li konserv'as special'a'n ind'ec'o'n, pli'ĝust'a'dir'e vir'a'n ol knab'a'n. Kaj kun li, la plen'aĝ'a'j rus'o'j ordinar'e parol'as serioz'e, klopod'ant'e li'n alt'ig'i ĝis si mem, pli'vol'e ol si'n egal'ig'i kun li. Mi est'is tre surpriz'at'a konstat'i, ke rus'a'j dek'du'jar'a'j knab'o'j jam leg'as kaj ŝat'as verk'o'j'n kiel " Mort'int'a'j anim'o'j " de Gogol," Re'viv'iĝ'o " de Tolstoj, kaj rus'a'j'n traduk'o'j'n de l verk'o'j de V. Hug'o kaj eĉ de Zola. La Rus'o'j ne tim'as don'i al tiu'j jun'a'j cerb'o'j plen'a'n intelekt'a'n nutr'aĵ'o'n. Kio'n valor'as tiu sistem'o de eduk'ad'o ? Ĝi cert'e produkt'as jun'ul'et'o'j'n pli serioz'a'j'n, pli kler'a'j'n kaj ebl'e pli simpati'ind'a'j'n, ĉar kun tiu'j bon'a'j ec'o'j ili plej oft'e rest'as modest'a'j. Sed, bedaŭr'ind'e oni ne pov'as don'i al ili sam'temp'e, kiel mezur'il'o'n kaj neces'a'n direkt'il'o'n, la spert'ec'o'n, kiu rezult'as nur el la viv'ad'o; tial, ia'foj'e, tiu'j knab'o'j, iĝ'int'e jun'ul'o'j, atent'as nur la al'log'ec'o'n de l teori'o'j, kaj forges'as, ke ĉiam, en ĉiu hom'a societ'o, praktik'a'n kaj daŭr'ad'a'n rezultat'o'n oni pov'as ating'i nur per po'grad'a'j kaj metod'a'j antaŭ'e'n'paŝ'o'j.

Dum mi tiel pren'is unu'a'n ek'vid'o'n de la rus'a popol'o kaj inter'ŝanĝ'is rimark'o'j'n pri ĝi kun mi'a kun'parol'ant'o, la sun'o est'is tut'e mal'aper'int'a kaj nun elektr'a'j lum'ig'il'o'j ek'bril'is ĉirkaŭ mi. Mal'rapid'e ni re'turn'e'n'ir'is dum la promen'ant'o'j iom post iom mal'proksim'iĝ'is, ĉar la loĝ'ant'ar'o de Sum'i ne est'as nokt'o'vag'em'a. En la silent'iĝ'int'a'j strat'o'j oni aŭd'is nur la klak'il'o'n de l nokt'gard'ist'o, kiu, per tiu bru'et'o komplez'e antaŭ'inform'is pri si'a al'ven'o ili'a'j'n ŝtel'ist'a'j'n moŝt'o'j'n. Sub la centr'a kupol'o de la preĝ'ej'o'j star'is sen'mov'e la mal'hel'a'j siluet'o'j de l fajr'o'gard'ist'o'j, observ'ad'ant'a'j la dorm'ant'a'n urb'o'n, pret'a'j por signal'i la brul'ad'o'j'n, oft'a'j'n kaj danĝer'a'j'n ĉe la mal'grand'a'rus'a'j konstru'aĵ'o'j, kie la ŝton'o, tre ne'komun'a, est'as ĝeneral'e anstataŭ'at'a per lign'aĵ'o.

Sen'bru'e ni re'ir'is hejm'e'n, kaj mi'a amik'o konduk'is mi'n, lac'eg'a'n korp'e kaj spirit'e, al mi'a nokt'a ĉambr'o. Jam de tri nokt'o'j mi ne est'is kuŝ'iĝ'int'a sur real'a lit'o ! Mi do ek'rigard'is kun antaŭ'a dank'o tiu'n ĉarm'a'n mebl'o'n, plej'bon'a'n amik'o'n de ĉiu lac'a vojaĝ'ant'o, kaj... mi rest'is iom surpriz'at'a.

Antaŭ mi est'is mal'alt'a ferl'it'o, kun matrac'et'o kaj unu lit'tuk'o, sur kies mez'o kuŝ'is fald'it'a kovr'il'o kaj kap'kusen'o. Kred'ebl'e, mi'a mien'o montr'is mi'a'n intern'a'n embaras'o'n, ĉar s - ro Speranskij ne pov'is de'ten'i si'a'n rid'o'n, kiam mi demand'is, kiel mi dev'as uz'i tiu'n lit'o'n. Tiam, mi ek'sci'is, ke la rus'o'j, por dorm'i, ne sen'vest'ig'as si'n tiel plen'e kiel ni, sed for'met'as nur si'a'j'n super'a'j'n vest'o'j'n, si'n en'volv'as per la kovr'il'o, stern'iĝ'as sur la lit'o'n kaj ek'dorm'as.

Mi do tiel far'is, kaj ricev'int'e la nokt'a'j'n bon'dezir'o'j'n de mi'a amik'o, kiu tir'is antaŭ mi'a du'obl'a vitr'a'fenestr'o la dik'a'n lan'kurten'o'n, anstataŭ'ant'a'n ni'a'j'n lign'a'j'n fenestr'o'kovr'il'o'j'n, mi baldaŭ for'rapid'is en nov'a'n land'o'n ankoraŭ pli mal'proksim'a'n ol Rus'uj'o — en Sonĝ'o'land'o'n.

III.

La post'a'n tag'o'n, je mi'a vek'iĝ'o, mi'a gast'ig'ant'o propon'is, ke ni ir'u ni'n ban'i en la Psjol on. Mi plezur'e akcept'is, ĉar la veter'o est'is tre varm'a. La rus'o'j tre oft'e si'n ban'as, hered'int'e, kiel la turk'o'j, tiu'n ŝat'em'o'n de la Bizant'o'j. Mi dev'as al'dir'i, ke tiu higien'a kutim'o, bon'eg'a ĉie, est'as special'e neces'a por la popol'a klas'o de Rus'uj'o, precip'e ĉe la grand'a'rus'o'j, kiu'j ne sufiĉ'e zorg'as pri la detal'o'j de la ĉiu'tag'a tualet'o, kaj est'us, sen tiu'j oft'a'j ban'o'j, terur'e mal'pur'a'j.

Dum la vintr'o, ne est'as ebl'e si'n ban'i en la frost'iĝ'int'a'j river'o'j, sed en Rus'uj'o, kiel en Turk'uj'o kaj Nord'a Afrik'o est'as special'a'j ŝvit'ban'ej'o'j, iom simil'a'j je la roma'j " thermoj ". Tiu'j rus'a'j ŝvit'ban'ej'o'j est'as tre divers'a'j, de la luks'a'j marmor'a'j ban'ej'o'j en la urb'eg'o'j, ĝis la humil'a'j lign'a'j ban'ej'o'j vilaĝ'a'j. Sed, princip'e, ĉiu'j konsist'as el tri ĉambr'o'j — la sen'vest'iĝ'ej'o, la lav'iĝ'ej'o, kun akv'o'j varm'a kaj mal'varm'a, kaj la ŝvit'ej'o. En tiu last'a ĉambr'o star'as forn'eg'o kun fer'a varm'eg'a plad'eg'o, sur kiu'n oni verŝ'as inter'temp'e akv'o'n, kiu tuj vapor'iĝ'as kaj plen'ig'as la aer'o'n per mal'sek'a kaj varm'eg'a nebul'o. Ĉirkaŭ'e en la ĉambr'o kuŝ'as kelk'a'j long'a'j bret'o'j el lign'o, amfiteatr'e sur'met'it'a'j, sur kiu'j'n si'n stern'as la ban'ant'o'j. Ju pli alt'a est'as la bret'o, des pli varm'a kaj sufok'ig'a la atmosfer'o est'as. Kaj mult'a'j rus'o'j prefer'as la plej alt'a'j'n lok'o'j'n, kie ili ŝvit'as ĝis tut'a mal'fort'iĝ'ec'o, kaj, pli'e, si'n verg'ig'as per verg'o'fask'o'j, kuir'it'a'j en bol'ant'a akv'o ! Ia'foj'e, i'a'j brav'ul'o'j,— plej oft'e de la klas'o de komerc'ist'o'j, kiu'j est'as efektiv'a'j fort'eg'ul'o'j,— post ŝvit'eg'o kaj verg'ad'o, ruĝ'a'j kiel kuir'it'a'j omar'o'j, kur'as ekster'e'n kaj rul'as si'a'n nud'a'n kaj varm'eg'a'n korp'o'n en la neĝ'o, kri'eg'ant'e kaj rid'eg'ant'e pro volupt'ec'o sub la mal'varm'eg'a'j kis'o'j de la frost'eg'o; post'e tiu'j hero'ul'o'j re'e kur'as en la ŝvit'ej'o'n kaj salt'as sur la plej'varm'a'n bret'o'n ! Sed tio est'as danĝer'eg'a plezur'o, ebl'a nur por hom'o'j, hav'ant'a'j bov'a'n fart'o'n. Ĝeneral'e, la rus'o'j, post ŝvit'ad'o kaj verg'ad'o, nur lav'as en la du'a ĉambr'o si'a'n korp'o'n, mol'ig'it'a'n per la vapor'o, kaj fin'e si'n mal'varm'et'ig'as per mal'pli varm'a akv'o.

Feliĉ'e, dank al la somer'o, mi ne est'is sufer'ont'a tiu'n tim'ind'a'n rus'a'n operaci'o'n, sed nur ban'ont'a, kiel mi jam dir'is, en la mal'varm'et'a'j'n akv'o'j'n de la Psjol.

En tiu eben'a land'o, sen ŝton'o'j kaj preskaŭ sen arb'o'j, pov'ant'a'j de'ten'i la ter'aĵ'o'n, la river'o'j hav'as tre kapric'a'n kaj ŝanĝ'em'a'n direkt'o'n. Dum la printemp'o, kiam la degel'ad'o mult'obl'ig'as ili'a'j'n akv'o'j'n, ili dis'flu'as super si'a'j mal'alt'a'j bord'o'j kaj super'akv'ig'as la ĉirkaŭ'aĵ'o'n. Por fiks'i la flu'ej'o'n de la Psjol en Sum'i, oni don'is al ĝi bord'o'j'n, art'e'far'it'a'j'n el palis'ar'o'j, apog'it'a'j kontraŭ ter'a'j dekliv'aĵ'o'j. Tamen, en kelk'a'j lok'o'j de la urb'o, oni las'is ĝi'n dis'flu'i sur ne'dekliv'a'j'n sabl'o'bord'o'j'n, kie'n la urb'an'o'j ven'as amas'e si'n ban'i.

Tiu'n maten'o'n, do, kun mi'a gast'ig'ant'o, mi ir'is en unu el tiu'j ban'lok'o'j apud la pol'a preĝ'ej'o, kaj tie mi vid'is ne atend'it'a'n spektakl'o'n. Antaŭ mi, aper'is ar'o da plen'aĝ'a'j vir'o'j, da jun'ul'o'j kaj knab'o'j tut'e nud'a'j, ĉu star'ant'a'j aŭ sid'ant'a'j sur la bord'o, ĉu naĝ'ant'a'j aŭ petol'e salt'ant'a'j en la river'o, kvazaŭ ili tut'e ne rimark'us si'a'n " paradiz'a'n " kostum'o'n ! Apenaŭ kelk'a'j el ili for'ir'ant'e el la akv'o, du'on'e ek'imit'is la hont'em'a'n gest'o'n de la Venus'o de Mediĉ'i !

En Polinezio tia sen'ĉemiz'ul'ar'o ne est'us mi'n mir'ig'int'a, sed en Rus'uj'o mi ĝi'n ne atend'is ! Kred'ebl'e, mi'a amik'o, kiu jam komenc'iĝ'is sen'vest'iĝ'i, rimark'is i'o'n ne'ordinar'a'n en mi'a mien'o, ĉar li dir'is al mi demand'e:

— Mi dezir'as, sed mi dev'as konfes'i, ke mi est'as iom... mir'ig'at'a. Ĉu, do, la Rus'o'j kutim'as si'n ban'i en tia ver'e simpl'a... sen'vest'o ?

— Kio ? Ĉu vi mem kutim'is konserv'i vi'a'j'n vest'o'j'n dum la ban'o ? Ha, mi diven'as ! Ebl'e vi dezir'us unu el tiu'j trikot'a'j ban'vest'o'j, kiu'j'n mi vid'is en kelk'a'j mond'um'a'j ban'lok'o'j sur la bord'o de la Nigr'a mar'o ? Se nur mi est'us ĝi'n antaŭ'supoz'int'a, mi est'us prov'int'a trov'i unu en Sum'i... kvankam mi dev'as dir'i al vi, ke tio ŝajn'us tie tre strang'a kaj al'tir'us sur vi'n la atent'o'n de ĉiu'j. En'tut'e, neni'o tie est'as mal'bon'a kaj ne'natur'a.

— Rimark'u, li al'dir'is, ke vi est'as inter hom'o'j tre dec'a'j. Rigard'u, ekzempl'e, kaj li montr'is kun du'on'rid'et'o dik'et'a'n kaj solen'a'n vir'o'n, kiu plaŭd'is en la akv'o kun du knab'o'j, dum sever'mien'a soldat'o rigid'e star'is apud ili'a'j vest'o'j, met'it'a'j sur tapiŝ'et'o, tiu'j sinjor'o'j ne est'as mal'pli ol li'a " ekscelenc'a " moŝt'o general'o de ni'a urb'o kaj li'a'j fil'o'j !

Tiu ver'e rus'a argument'o tuj konvink'is mi'n. Ceter'e la real'a konven'ec'o, en tia'j cirkonstanc'o'j, est'is kondut'i kiel ĉiu'j kaj ne al'tir'i la atent'o'n sur aĵ'o'j'n, pri kiu'j neni'u pens'is.

— Kaj ŝi'a " ekscelenc'a moŝt'in'o " general'edz'in'o, ĉu ankaŭ ŝi tiel sam'e si'n ban'as ? nikono

— Cert'e, sed, kiel ĉiu'j sinjor'in'o'j de la alt'a'j kaj mez'a'j klas'o'j, ŝi ban'as si'n en ferm'it'a lok'o. Tamen, iom pli mal'proksim'e, est'as part'o de la river'o, kie si'n ban'as la vir'in'o'j de rang'o pli modest'a. Vi vid'os ili'n, hodiaŭ post'tag'mez'e, kiam ni far'os ŝip'et'a'n promen'o'n.

Do, post la tag'manĝ'ad'o, kiu en Rus'uj'o okaz'as je la tri'a hor'o, ni far'is ni'a'n prepar'ad'o'n kaj proviz'ad'o'n por ekskurs'et'i per boat'o al unu el la mult'a'j insul'et'o'j, kuŝ'ant'a'j inter la flu'ej'o'j de la Psjol. Kompren'ebl'e, ni ne forges'is for'port'i kun ni la neces'a'n samovar'o'n, kun karb'o por ĝi'n varm'ig'i. Kun ni ven'is afabl'a kaj gaj'a fraŭl'in'o, amik'in'o de la famili'o Speranskij, kaj tri knab'o'j aŭ jun'ul'et'o'j, fervor'a'j akompan'ant'o'j de mi'a amik'o dum li'a'j boat'a'j promen'o'j. Ni'a blank'a ŝip'et'o port'is nigr'e pentr'it'a'n la franc'a'n nom'o'n alger , laŭ delikat'a afabl'aĵ'o por ĝi'a alĝer'an'a gast'o.

Sub la vigl'a puŝ'ad'o de ni'a jun'a rem'ist'ar'o, ni sen'bru'e glit'is kontraŭ la flu'o, laŭ'long'e de la mult'a'j kurb'iĝ'o'j de la Psjol. Tie, la river'o est'is ne'profund'a kaj oft'e ĝi'a'n trankvil'a'n flu'ad'o'n mal'rapid'ig'is nufar'o'j kaj ali'a'j akv'a'j herb'o'j, tra kiu'j naĝ'is kaj plaŭd'is ar'o'j de bru'em'a'j anas'o'j, kiu'j dis'flug'is antaŭ ni'a ŝip'et'o.

Post mal'long'a vetur'ad'o, ni al'ven'is en lok'o'n, kie si'n ban'is amas'o da vir'in'o'j, jun'ul'in'o'j, knab'in'o'j kaj knab'et'o'j ĝoj'a'j kaj babil'em'a'j; ĉiu'j hav'is la tre simpl'a'n rus'a'n ban'kostum'o'n, kiu'n mi jam pri'skrib'is. Ni'a al'ven'o ne ĝen'is ili'n. Dum ni tra'pas'is, ni'a'j ŝip'an'et'o'j ŝerc'e al'parol'is tri knab'in'o'j'n apud'e lud'ant'a'j'n. Respond'e, tiu'j slav'a'j nimf'et'o'j fortik'e naĝ'is post ni'a boat'o, plaŭd'ant'e kun rid'eg'o'j, kaj ŝpruc'ig'ant'e ni'n per pluv'et'o de perl'a'j gut'o'j.

Tio est'is kvazaŭ mit'ologi'a scen'et'o, ind'a je la penik'o de art'ist'o, kaj ĉar mi ne est'as pentr'ist'o mi pov'is nur far'i fotograf'a'n kliŝ'o'n de tiu graci'a pejzaĝ'o.

Iom post'e ni vetur'is preter la last'a'j dom'et'o'j de la post'urb'o, kaj mez'e'n de la kamp'ar'o. Baldaŭ, proksim'iĝ'ant'a bru'o al'tir'is ni'a'n atent'o'n. Sur voj'et'o, zigzag'e dis'volv'iĝ'ant'a tra la verd'a step'o, al'kur'is galop'e band'o de jun'a'j nud'a'j rajd'ist'o'j. Per si'a'j kri'eg'o'j, ili incit'is si'a'j'n ĉeval'o'j'n, sur kiu'j ili sid'is firm'e kaj graci'e, kiel ind'a'j id'o'j de la antikv'a'j kozak'o'j de Ukrainio. Ĉiu'j hom'o'j kaj ĉeval'o'j, si'n ĵet'is mal'tim'e en la Psjol on, far'ant'e post si ŝaŭm'ant'a'n dis'ond'ar'o'n. Ŝajn'is, ke mi vid'as ar'o'n de nord'amerik'a'j Indioj, rapid'ant'a'j, tra river'o, sur la milit'a voj'o.

Sed mi rimark'as ke, jam de kelk'a temp'o, mi'a okcident'a leg'ant'in'o mal'trankvil'e pens'as pri ni'a jun'a akompan'ant'in'o kaj si'n demand'as:" Kiel, konven'a fraŭl'in'o konsent'is promen'i en lok'o'j, kie ŝi risk'is renkont'i tia'n spektakl'o'n ?"

Mi pet'eg'as, ke ŝi bon'vol'u iom atend'i antaŭ ol sever'e juĝ'i si'a'n slav'a'n frat'in'o'n. Cert'e, mi opini'as kun ŝi, ke la korp'hont'em'ec'o est'as la plej bel'a ornam'aĵ'o de ni'a'j okcident'a'j vir'in'o'j, kaj ĝi est'as neces'a kondiĉ'o de la bon'ord'ec'o de ni'a societ'o. Sed, ĉu ĝi est'as tiom neces'a por ia ajn naci'o, per ali'a'j vort'o'j, ĉu ĝi de'ven'as de natur'a kaj tut'mond'a instinkt'o, aŭ de lok'a sistem'o de eduk'ad'o ?

Mi loĝ'as en land'o, kie tut'a kategori'o de vir'in'o'j, la islam'an'in'o'j, opini'as, ke la korp'hont'em'ec'o dev'ig'as ili'n kaŝ'i si'a'n vizaĝ'o'n antaŭ ne'parenc'a'j vir'o'j. Tiu sent'o est'as tiom fort'a, ke eĉ la strat'a'j mal'ĉast'ul'in'o'j ne konsent'us si'n montr'i publik'e sen vual'o. Iu el mi'a'j amik'o'j, ia'foj'e al'ven'is ne'atend'it'e apud izol'a river'et'o, en kiu ĉerp'is akv'o'n maŭr'in'o, vest'at'a per sol'a rob'o kaj de'met'int'a si'a'n vual'o'n. Tiu simpl'ul'in'o est'is tiel hont'a montr'i si'a'n vizaĝ'o'n al ne'kon'at'ul'o, ke ŝi prefer'is por ĝi'n kovr'i, lev'i super si'a kap'o si'a'n jup'o'n !

Cert'e al tiu'j vir'in'o'j la hont'em'o pri la vizaĝ'o ŝajn'as est'i tut'e instinkt'a kaj natur'a. Ĉu, do, ni dev'as konklud'i, ke ne est'as konven'a'j la eŭrop'an'a'j sinjor'in'o'j, kiu'j ir'as ekster'hejm'e'n sen kap'vual'o ? Pli'e, tiu'j sam'a'j sinjor'in'o'j, kiu'j hont'us mal'kovr'i en la strat'o si'a'j'n ŝultr'o'j'n kaj krur'o'j'n, ne tim'as ili'n montr'i nud'a'j'n en bal'o aŭ ban'lok'o. Oni do dev'as akcept'i, ke la korp'hont'em'ec'o est'as mal'simil'a laŭ la popol'o'j, kaj eĉ, ĉe unu sam'a person'o, laŭ cirkonstanc'o'j difin'it'a'j nur de mond'um'a inter'konsent'o. Efektiv'e ĝi est'as la rezultat'o de la eduk'ad'o kaj de lok'a'j kutim'o'j. La nud'ec'o, princip'e, ne est'as mal'virt'o, sed iĝ'as tia nur, kiam ĝi kaŭz'as skandal'o'n kaj hont'ind'a'n anim'stat'o'n. En Rus'uj'o, kiel en Franc'uj'o, est'us hont'ind'e promen'i sen vest'o sur la strat'o'j, sed la mor'o'j permes'as, ke oni si'n ban'u nud'e, kaj tio neniu'n ofend'as. Tio, do, ne est'as tie mal'konven'a kaj pruv'as nur, ke la rus'a anim'o est'as pli simpl'a kaj pli naiv'a ol la ni'a.

La vesper'manĝ'o est'is tre ĝoj'a. Ni al'bord'iĝ'is en verd'a'n insul'et'o'n, ombr'at'a'n de arb'o'j, kaj nom'it'a'n de la Sum'i an'o'j insul'o de Am'o, kred'ebl'e ĉar ĝi'a'j dens'a'j foli'ar'o'j ig'as ĝi'n taŭg'a nest'et'o por la kamp'ŝat'ant'a'j am'ant'ul'o'j. Sur herb'a'n tapiŝ'o'n ni met'is ni'a'n manĝ'aĵ'ar'o'n, kiu'n atak'is fervor'e ni'a'j ŝip'an'et'o'j kun apetit'o de dek'tri'jar'ul'o'j, du'obl'ig'at'a de long'a rem'ad'o.

La river'o mem liver'is al ili la akv'o'n neces'a'n por la te'o. En la intern'a'n tub'o'n de la samovar'o ili ŝut'is ni'a'n proviz'et'o'n da karb'o kun, por ek'brul'ig'i ĝi'n, kelk'a'j branĉ'o'j, ĉirkaŭ'e kolekt'it'a'j. Bedaŭr'ind'e, ĉu pro la ne'spert'ec'o de ni'a'j kuir'ist'et'o'j, ĉu pro la ne'sufiĉ'a sek'ec'o de la lign'er'et'o'j, ni'a samovar'o ne konsent'is ek'brul'iĝ'i ! La afer'o ja est'is grav'a: ĉiu'j, kun konstern'at'a mien'o pri'pens'is, ke ili est'os dev'ig'at'a'j far'i manĝ'ad'o'n sen te'o, kio est'as abomen'aĵ'o por ĉiu ver'a rus'o... En tiu'j mal'feliĉ'a'j cirkonstanc'o'j mi'a amik'o ek'hav'is geni'a'n el'trov'aĵ'o'n kaj uz'is artifik'o'n, ŝat'at'a'n de la muĵikoj, kiu'j ne posed'as kuir'ej'a'n blov'il'o'n. Li nur de'met'is unu el si'a'j bot'o'j, ĝi'n star'ig'is renvers'it'a'n kontraŭ la supr'o de la samovar'o kaj ĝi'n ten'is per unu man'o, tia'manier'e, ke ĝi ferm'u la intern'a'n kamen'tub'o'n. Post'e, per la ali'a man'o, li vic'e lev'is kaj mal'lev'is la tibi'ing'o'n de l bot'o, kiel pren'il'o'n de akordion'o. Tiu simpl'a pied'vest'o, tiel ŝanĝ'at'a je blov'il'o, perfekt'e plen'um'is si'a'n nov'a'n ofic'o'n kaj baldaŭ ni'a samovar'o komenc'is si'a'n kant'et'o'n, kar'a'n al la orel'o'j de ĉiu soif'ant'a rus'o.

Jam ek'nokt'iĝ'is, kiam ni re'turn'e'n'ir'is. Mi bezon'us la plum'o'n de Gogol por pri'skrib'i la silent'a'n kaj kviet'ig'a'n majest'ec'o'n de tiu ukrainia nokt'o. Ĉiu land'o hav'as si'a'n propr'a'n fizionomi'o'n kaj ĝi'a person'ec'o pli intens'e si'n montr'as dum la nokt'o. Kiel vir'in'o, kiu, dum ŝi dorm'ad'as, ŝajn'as el'las'i si'a'n intim'ec'o'n, tiel sam'e la Natur'o, dum la nokt'a ripoz'ad'o, si'n liver'as pli plen'e. La rus'a step'ar'o tiam est'as strang'e impres'ig'a. Neni'o, krom ocean'o, don'as tiel fort'a'n impres'o'n de la Sen'fin'ec'o, kiel sen'lim'a eben'aĵ'o sub ĉiel'o, plen'a da stel'o'j. Inter ili, ir'ant'a la hom'o vag'as kiel punkt'o inter du sen'fin'aĵ'o'j. Tiu'n vesper'o'n, la lun'o du'on'hel'ig'is per ŝtal'blu'a lum'et'o la step'o'n, kie nigr'a'j popl'o'j, tie ĉi kaj tie star'ant'a'j, far'is nigr'a'j'n strek'o'j'n kontraŭ la diamant'a ĉiel'o. Arĝent'a re'bril'aĵ'o sur la trankvil'a akv'o de la Psjol apenaŭ sulk'iĝ'is post ni'a ŝip'et'o laŭ flu'e flos'ant'a. Neni'a son'o, krom, inter'temp'e, blek'o de nokt'a'bird'o kaj la ritm'a plaŭd'et'o de ni'a'j rem'il'o'j.

Du'on'voĉ'e mi'a amik'o pentr'ad'is al mi la pas'int'aĵ'o'n de tiu land'o, dum la epope'a'j temp'o'j de la kozak'a Sjeĉ. Ukrainio sid'is sur la rand'o de l krist'an'a kaj islam'a mond'o'j. Tie, neni'a bar'il'o pov'as halt'ig'i hom'o'j'n, krom ali'a'j hom'o'j. Al la pra'av'o'j de la nun'a'j mal'grand'a'rus'o'j, al la batal'em'a'j kozak'o'j komisi'iĝ'is la danĝer'a task'o defend'i Eŭrop'o'n kontraŭ la invad'o de azi'ul'o'j. Kiom da furioz'a'j batal'o'j iam sang'ig'is la alt'a'j'n herb'o'j'n de la tiam ne'kultur'at'a step'o ? La kozak'o'j est'is du'on'e sovaĝ'ul'o'j, sed nur tia'j hom'o'j pov'is plen'um'i tia'n rol'o'n, kaj al ili'a ŝirm'o ni'a okcident'a kultur'o ŝuld'as part'e si'a'n ekzist'ad'o'n.

Tiel mi el'vok'is la hero'a'n est'int'o'n de tiu silent'a kamp'ar'o, sub la stel'plen'a ĉiel'o. Ŝajn'is al mi kvazaŭ, sur la bord'o'j de la river'o, kie ni flos'is mal'rapid'e, mi ĵus ek'vid'is star'iĝ'ant'a'n de post arb'o, la alt'a'n fel'ĉap'o'n de kozak'o, spion'ant'a l al'ven'o'n de tatar'a'j rajd'ist'o'j... Unu el ni'a'j kun'promen'ant'o'j, tre bel'voĉ'a, est'is kant'ant'a popol'a'n ari'o'n. Mi ne kompren'is li'a'j'n rus'a'j'n parol'o'j'n, sed la melankoli'a kaj sovaĝ'a ritm'o de tiu melodi'o mir'ind'e viv'ig'is kaj korp'ig'is mi'a'j'n rev'aĵ'o'j'n. Sub la energi'a'j trajt'o'j, la ost'a'j kaj brun'a'j vang'o'j, la bril'a rigard'o de mi'a'j ĉirkaŭ'ant'ul'o'j, mi el'trov'is, ne tut'e mal'aper'int'a'j'n, post unu cent'jar'o de civilizaci'o, la polur'ig'it'a'j'n post'sign'o'j'n de l pra'av'a'j instinkt'o'j, la fier'ec'o'n, la eksplod'em'ec'o'n, la mal'zorg'o'n, i'a'n mal'estim'o'n por ni'a'j okcident'a'j delikat'aĵ'o'j, la decid'em'ec'o'n kaj la bel'a'n ŝat'em'ec'o'n al ĉio danĝer'a kaj risk'o'plen'a, kiu karakteriz'as la popol'o'j'n, jun'a'j'n kaj est'ont'e kresk'ont'a'j'n.

— Rigard'u tiu'j'n dek'tri'jar'a'j'n knab'o'j'n,— dir'is al mi s - ro Speranskij,— malgraŭ ili'a gimnazi'an'a uniform'o, ili'a okcident'a kultur'o, ili rest'as efektiv'a'j kazak'et'o'j. Se vi fal'us en la river'o'n kaj est'us en mort'ig'a danĝer'o, kvankam ili ne sci'us naĝ'i, est'u vi cert'a, ke neni'u el ili ŝancel'iĝ'us por si'n ĵet'i en la akv'o'n kaj risk'i dron'o'n pli vol'e ol si'n kovr'i per hont'o, las'ant'e gast'o'n pere'i sen help'o.

Kaj dum'e mi'a pens'o for'flug'is mal'proksim'e'n al ni'a'j pariz'an'a'j dand'et'o'j, kiu'j hont'us ir'i en la lice'o'n sen gant'o'j, kaj tim'as mal'varm'um'i, kiam ili mal'sek'ig'as si'a'j'n lak'it'a'j'n ŝu'et'o'j'n en strat'a river'et'o...

Mi'a'j kozak'id'et'o'j ne tim'is mal'varm'um'o'n kaj tio'n baldaŭ pruv'is al mi. Dum ni'a parol'ad'o ni ne est'is rimark'int'a'j, ke la stel'o'j super ni'a'j kap'o'j iom post iom esting'iĝ'is, kaj ni atent'is tio'n nur tiam, kiam nigr'a nub'o kovr'is la pal'hel'a'n lun'o'n kaj las'is ni'n en plen'a mal'lum'o. Sam'temp'e mal'proksim'a tondr'o sci'ig'is ni'n, ke ni dev'as akcel'i ni'a'n re'turn'o'n. Ni do rapid'ig'is ni'a'n rem'ad'o'n laŭ'ebl'e por al'vetur'i en la urb'o'n antaŭ la pluv'eg'o, sed ni'a'j pen'ad'o'j est'is van'a'j. Pli kaj pli oft'e, fulm'o'j strek'is la mal'lum'aĵ'o'n, hel'ig'ant'e per blind'ig'a'j fajr'aĵ'o'j la nigr'a'n kamp'ar'o'n dum la aer'o plen'iĝ'is per sen'ĉes'a tondr'ad'o. Kaj, ho ve ! baldaŭ si'n verŝ'is sur ni'a'j'n dors'o'j'n efektiv'a akv'o'fal'eg'o: akv'o supr'e, akv'o sub'e, ni pov'is nur elekt'i inter pluv - aŭ river'ban'o !

Ni kovr'is per ni'a'j super'vest'o'j ni'a'n jun'a'n akompan'ant'in'o'n, kiu bon'humor'e ŝerc'is pri si'a akv'um'iĝ'ad'o. Ni'a'j knab'o'j est'is feliĉ'eg'a'j kaj rid'eg'is, dum ĉiel'a'j torent'o'j flu'eg'is tra ili'a'j mal'dik'a'j ĉemiz'et'o'j. La fort'o de l pluv'eg'o est'is tia, ke ni dev'is moment'e al'las'i la rem'il'o'j'n, por kaŝ'i ni'n sub la benk'o'j de l boat'o, kiu liber'e flos'is laŭ la flu'o.

Kiam ni al'bord'iĝ'is kaj re'ir'is hejm'e'n, ni'a'j vest'o'j est'is en'penetr'it'a'j de akv'o, kvazaŭ ni est'us el'ir'int'a'j el la river'o mem; mal'varm'et'a vent'o al'glu'ig'is ili'n mal'agrabl'e kontraŭ ni'a trem'et'ant'a haŭt'o. Sed tiu dev'ig'a ban'o ne hav'is mal'bon'a'n sekv'aĵ'o'n, krom por la nov'a ĉap'o de ni'a kun'promen'ant'in'o, kiu far'is en tiu tag'o si'a'n unu'a'n kaj last'a'n serv'ad'o'n, kaj, ho ve ! por la ne'kozak'a verk'ant'o de tiu rakont'o, kiu ek'kapt'is fort'a'n reŭmat'ism'o'n kaj dev'is rest'ad'i hejm'e dum kelk'a'j tag'o'j ĝis si'a re'san'iĝ'o.

Tamen tiu mal'liber'ig'o ne est'is al mi mal'dolĉ'a, dank al la tut'e patr'in'ind'a'j fleg'o'j de s - in'o Speranska, al mi'a'j long'a'j babil'ad'o'j kun mi'a amik'o, ankaŭ dank al la vizit'o'j, kiu'j'n mi ricev'is.

Efektiv'e dum mi'a ĉe'est'ad'o en Sum'i tiu urb'et'o ĝu'is du grav'a'j'n kurioz'aĵ'o'j'n: la best'ej'o'n de ia s - ro Sal'om'o'n kaj mi'n mem. Mi est'as natur'e modest'a hom'o kaj ne ŝat'as fanfaron'i. Sed la ver'em'ec'o dev'ig'as mi'n konstat'i, ke mi ating'is sukces'o'n preskaŭ tiel fort'a'n ol la kvar'dek pensi'ul'o'j de s - ro Sal'om'o'n. Van'e tiu intrig'ul'o star'ig'is si'a'n tend'eg'o'n preciz'e antaŭ ni'a dom'o; van'e li'a gurd'eg'o, ĉiu'tag'e post la tri'a'hor'a manĝ'ad'o muel'ad'is si'a'n plej al'log'a'n ari'ar'o'n, de la " Norm'a " ĝis, ho surpriz'e !—" En rev nant de la R vue ", la popol'a kant'o pri general'o boulanger. Mi cert'ig'as al mi'a'j leg'ant'o'j, ke s - ro Speranskij ne uz'is gurd'eg'o'n; mi est'is sol'a kontraŭ kvar'dek; tamen mi ricev'is publik'o'n, se ne tiel mult'a'n, almenaŭ pli ŝat'ind'a'n ol la best'o'j de s - ro Sal'om'o'n. Eĉ sinjor'in'o'j kaj fraŭl'in'o'j subit'e ek'memor'is, ke de long'e ili intenc'is vizit'i s - in'o'n Speranska kaj ŝi'a'j'n ge'fil'o'j'n, kaj — ne atend'it'e ! renkont'is ĉe ili la strang'a'n fremd'ul'o'n, kiu parol'as per art'e'far'it'a lingv'o. La rus'in'o'j, tio'n mi jam dir'is, est'as serioz'a'j person'o'j, sed ili est'as vir'in'o'j, t. e. id'in'o'j de ni'a pra'av'in'o Evo kaj tial, iom'et'e sci'dezir'a'j ! Pri tio mi tut'e ne plend'as, ĉar tio permes'is al mi profit'i agrabl'a'j'n konversaci'o'j'n, dank al la ne'lac'ebl'a komplez'o de mi'a'j esperant'a'j traduk'ist'o'j.

Ceter'e kelk'a'j el mi'a'j kun'parol'ant'in'o'j pov'is iom parol'i franc'e, sed mi neniam pov'is ating'i, ke ili bon'vol'u uz'i mi'a'n lingv'o'n. Tiu'n obstin'a'n rifuz'o'n mi konstat'is ankaŭ ĉe la vir'o'j, kaj tio tre mir'ig'is mi'n. Sed mi'a amik'o klar'ig'is al mi la kaŭz'o'n de tiu ŝajn'e kapric'a kondut'o. En Rus'uj'o la franc'a lingv'o est'is antaŭ'e uz'at'a de la super'a'j klas'o'j, kiu'j eĉ afekt'is ia'foj'e ne sci'i si'a'n naci'a'n lingv'o'n. Hodiaŭ est'as reakci'o favor'a por la rus'a lingv'o; tamen ankoraŭ nun la kapabl'ec'o parol'i franc'e est'as konsider'at'a kiel la ver'a pruv'il'o de la mond'um'a elegant'ec'o. Kiu ajn dezir'as ĝu'i la fam'o'n de delikat'a kler'ul'o, pretend'as est'i kapabl'a parol'i franc'e. Sed, efektiv'e plej'mult'a'j ne sci'as bon'e tiu'n mal'facil'a'n lingv'o'n; pro tio ili ne kuraĝ'as uz'i ĝi'n antaŭ franc'o'j, ĉar ili'a'j erar'o'j, nepr'e rimark'ot'a'j de ili'a aŭskult'ant'o, ig'us ili'n mok'ind'a'j, kiel hom'o'j'n kiu'j pen'is van'e por si'n pli'alt'ig'i super si'a real'a situaci'o.

Post kelk'a'j tag'o'j, mi est'is sufiĉ'e re'san'iĝ'int'a, por ke mi pov'u promen'et'i ekster'hejm'e kaj kon'at'iĝ'i kun la urb'o, kies mi est'is provizor'a loĝ'ant'o.

Iv.

Sum'i, ĉef'urb'o de " ŭezd "( sub'provinc'o ) de la provinc'o Ĥarkov, en'hav'as 34000 loĝ'ant'o'j'n; ĝi sid'as apud la Psjol, river'o, al'flu'ant'a al la river'eg'o Dnjepr kaj apud la fer'voj'o de Kiev al Ĥarkov. Ĝi'a aspekt'o est'as tre mal'simil'a je tiu de franc'a urb'o egal'e hom'plen'a. Ĝi konsist'as el du part'o'j, tut'e diferenc'a'j — long'a vic'o de strat'o'j, ir'ant'a de la staci'dom'o al la tomb'ej'o kaj hav'ant'a ŝajn'o'n tre " urb'a'n ", kaj, ĉirkaŭ'e, ar'o de vast'a'j post'urb'o'j, simil'a'j je vilaĝ'o'j pro si'a'j dom'et'o'j eĉ ia'foj'e kun tegment'o'j el pajl'o. Se vi uz'as unu el la tie'a'j vetur'il'o'j, lu'ebl'a'j po mal'mult'e'kost'a prez'o, kaj vetur'os long'e de la centr'a strat'ar'o, vi renkont'os preskaŭ ĉiu'j'n rimark'ind'aĵ'o'j'n de tiu urb'et'o: la mal'san'ul'ej'o'n, la eklezi'a'n lern'ej'o'n, la ge'knab'a'n kurac'ej'o'n tre bon'e organiz'at'a'n, la luter'an preĝ'ej'o'n, la gimnazi'o'n por jun'ul'o'j, kiu don'as du'a'grad'a'n instru'ad'o'n kun latin'a kaj grek'a lingv'o'j, la unu'a'grad'a'n lern'ej'o'n, konstru'aĵ'o'n tre bel'a'n sed tre mal'sufiĉ'a'n por tri'dek'kvar'mil'a loĝ'ant'ar'o, la mal'luks'a'n katolik'a'n preĝ'ej'et'o'n por la pol'o'j. Tie la strat'o kurb'iĝ'as, trans'pas'as per tre mal'glat'a lign'a pont'o super river'et'o, al'flu'o de la Psjol, la Sumka ( pend'sak'et'o ), kiu don'is si'a'n nom'o'n al la urb'o kaj ĝi'n ŝuld'as mem al la sekv'ant'a legend'o: Kolonel'o de kozak'a land'o Gerasim kondratev perd'is iam la kas'o'n de la regiment'o, kiu'n li hav'is en pend'sak'o kaj port'is al la hetman'o aŭ reĝ'o. Mal'esperant'e, li ĵur'is, ke se li ĝi'n re'trov'os, sur la lok'o mem li konstru'os preĝ'ej'o'n. Li trov'is tiu'n sak'o'n en la river'et'o Sumka, plen'um'is si'a'n promes'o'n kaj la konstru'it'a preĝ'ej'o est'is la de'ven'o de la nun'a urb'o Sum'i, kiu pro tio met'as en si'a'n blazon'o'n tri pend'sak'o'j'n.

Daŭr'ig'ant'e vi'a'n vetur'ad'o'n trans la Sumka vi renkont'os la ortodoks'a'n preĝ'ej'o'n de sankt'a Nikolao, la gimnazi'o'n por jun'ul'in'o'j, kaj, en ĝarden'et'o bel'a'n kaj riĉ'a'n ĉef'preĝ'ej'o'n ( sobor ). Post'e est'as bel'a publik'a ĝarden'o kun la statu'o de ĝi'a donac'int'o s - ro Ĥaritonenko; la " real'a " lern'ej'o, rimark'ind'e aranĝ'it'a, kie oni ricev'as du'a'grad'a'n instru'ad'o'n, sen mort'int'a'j lingv'o'j. Fin'e, post iom krut'a dekliv'o, la sen'fin'a strat'o al'ven'as en part'o'n, kie est'as tri mal'simil'a'j, sed egal'e grav'a'j instituci'o'j: 1 - e la ŝtat'a monopol'a fabrik'ej'o de brand'o, neces'a sam'temp'e al la feliĉ'o de l rus'o'j kaj al tiu de la reg'ist'ar'a kas'o, dank al kiu ĉiu drink'ul'o rajt'as proklam'i fier'e, ke li ebri'iĝ'as pro patriot'ism'o; 2 - e la kadet'a korpus'o aŭ lern'ej'o de oficir'o'j, egal'e util'eg'a'j por garanti'i est'ont'e la trankvil'ig'o'n popol'a'n kaj la trankvil'iĝ'o'n estr'a'n; 3 - e la tomb'ej'o, sol'a lok'o en Rus'uj'o, kiel ali'lok'e, kie ĉiu proletari'o iĝ'as fru'e mal'fru'e bien'hav'ant'o kaj ne plu bezon'as brand'o'n por ĝoj'iĝ'i aŭ arme'o'n por kviet'iĝ'i.

En tiu resum'a pri'skrib'o, oni cert'e rimark'is la grand'a'n nombr'o'n de du'a'grad'a'j lern'ej'o'j: lern'ej'o eklezi'a, lern'ej'o de kadet'o'j, real'a lern'ej'o, gimnazi'o por jun'ul'o'j kaj gimnazi'o por jun'ul'in'o'j. Tio ebl'e mir'ig'os, ĉar Rus'uj'o ne ĝu'as preciz'e la fam'o'n de land'o tre " lern'ej'em'a ". Sed la kaŭz'o de tiu rimark'ind'aĵ'o en Sum'i est'as, part'e, tiu sam'a Ĥaritonenko, jam nom'it'a, kiu donac'is al si'a urb'o ne nur la publik'a'n ĝarden'o'n, sed ankaŭ la infan'a'n mal'san'ul'ej'o'n, la ĉef'preĝ'ej'o'n, kaj la kadet'a'n kaj real'a'n lern'ej'o'j'n. Je ĉiu paŝ'o en Sum'i, oni renkont'as la pruv'o'j'n de li'a mal'avar'ec'o, kaj ne mal'prav'e la dank'a urb'estr'ar'o star'ig'is li'a'n statu'o'n en la publik'a ĝarden'o de li donac'it'a. S - ro Ĥaritonenko est'is simpl'a muĵiko, saĝ'eg'a kaj labor'em'a, kiu gajn'is mult'a'j'n milion'o'j'n per la fabrik'o de suker'o. La vast'eg'a fabrik'ej'o, fond'it'a de li, kuŝ'as apud la staci'dom'o; ĝi okup'as 3, 000 labor'ist'o'j'n kaj util'ig'as la rikolt'o'n de la sen'fin'a'j kamp'o'j da ruĝ'a'j bet'o'j, kiu'j ĉirkaŭ'as Sum'i n. Je la ali'a flank'o de la staci'dom'o, est'as ankaŭ bel'eg'a fabrik'ej'o de ŝtal'aĵ'o'j, direkt'at'a de Belg'o'j. La fabrik'ad'o de suker'o kaj ŝtal'aĵ'o'j est'as la du precip'a'j industri'o'j de Sum'i.

Se al tiu de'nombr'o, mi al'met'os la teatr'o'j'n, somer'a'n kaj vintr'a'n, la mal'liber'ej'o'n kaj la bazar'o'n, kie la komerc'a'j inter'ŝanĝ'o'j valor'as jar'e pli ol kvin milion'o'j da spes'mil'o'j, mi est'os nom'int'a ĉio'n cit'ind'a'n pri Sum'i en gvid'libr'o de Joanne aŭ Baedecker. Sed kio'n mi dezir'us ankaŭ montr'i, est'as la special'a fizionomi'o de la hom'ar'o, kiu viv'ig'as tiu'n ordinar'a'n urb'et'o'n kaj ig'as ĝi'n interes'eg'a por okul'o'j de fremd'ul'o kiel mi.

Ekzempl'e, mi vol'us pentr'i la lign'a'j'n bud'o'j'n de l bazar'o, proviz'at'a'j'n per objekt'o'j util'a'j al la kamp'ar'a kaj simpl'a klas'o: bot'o'j el led'o aŭ el felt'o," lapti " aŭ sandal'o'j, far'it'a'j el tili'a bast'o, hel'kolor'a'j katun'o'j, mal'delikat'a'j pot'aĵ'o'j, samovar'o'j, tranĉ'il'o'j, kuler'o'j el kolor'ig'it'a lign'aĵ'o, divers'a'j pi'ec'aĵ'o'j, sankt'a'j figur'o'j ( ikon'o'j ) kaj mal'kar'a'j bul'kalkul'il'o'j, ĉar en Rus'uj'o, neni'u kalkul'as sen tiu il'o. Sur la skrib'tabl'o de ĉiu ofic'ist'o, sur la vend'o'tabl'o de ĉiu komerc'ist'o vi nepr'e ĝi'n trov'as. Kiam vi'a spic'ist'o en'pak'ig'is vi'a'j'n aĉet'aĵ'o'j'n, tuj li si'n turn'as al si'a'j " sĉjoti "( kalkul'il'o ) kaj rapid'eg'e puŝ'as la lign'a'j'n bul'et'o'j'n por sum'ig'i vi'a'n ŝuld'o'n; sen ĝi, kas'ist'o ne pov'us star'ig'i bilanc'o'n, li per la " sĉjoti " kalkul'as preskaŭ tiel rapid'e, kiel ni per krajon'o'j, kaj mi'a amik'o pretend'as, ke tiu metod'o est'as prefer'ind'a por long'a'j labor'o'j, ĉar ĝi postul'as fingr'a'n labor'o'n pli ol cerb'a'n kaj ne lac'ig'as.

Apud la bud'o'j de la bazar'o, sur vast'a plac'o est'is la vend'ej'o de l brut'o'j kaj ĉeval'o'j kaj, fin'e, la long'a'j vic'o'j da mal'alt'a'j ĉar'et'o'j, sen'ĉeval'ig'it'a'j kaj plen'a'j da fojn'o, melon'o'j, brasik'o'j, akv'o'melon'o'j kaj precip'e da kukum'o'j kaj bru'eg'ant'a'j pork'o'j, tiu'j du fundament'o'j de la tie'a nutr'ad'o. Mez'e de tio si'n mov'is, kviet'e kaj silent'e, mult'eg'o de muĵikoj kaj muĵikinoj, kun flegm'a'j vizaĝ'o'j, kie la intern'a pens'o si'n mal'kaŝ'is nur per la vigl'a'j kaj mok'em'a'j okul'et'o'j. Tie ĉi kaj tie, blind'a almoz'ul'o, sid'ant'e sur la pavim'o, lud'is per " balalajk'a "( tri'kord'a gitar'o ), per akordion'o aŭ violon'gurd'o, kaj kant'is antikv'a'j'n mal'grand'a'rus'a'j'n ari'o'j'n pri la hero'a temp'o, kiam la pra'av'o'j kozak'a'j batal'ad'is kontraŭ la tatar'o'j aŭ la pol'o'j. Ĉirkaŭ li, muĵika aŭd'ant'ar'o aŭskult'is atent'e, kaj de temp'o al temp'o ĵet'is kopek'o'n ( spes'dek'o'n ) en li'a'n lign'a'n plet'et'o'n.

Por observ'ad'i la simpl'ul'ar'o'n, taŭg'a lok'o est'as ankaŭ la ortodoks'a'j preĝ'ej'o'j, kiu'j lud'as en la publik'a viv'ad'o grav'a'n rol'o'n. La rus'a eklezi'o, en si'a tut'ec'o, kun si'a pastr'ar'o kaj monaĥ'ar'o, est'as nur part'o de la ŝtat'a maŝin'o. El tio rezult'as, ke ĝi ne pov'as, kiel la sen'de'pend'a katolik'a eklezi'o, hav'i konflikt'o'j'n kun la reg'ist'ar'o, de kiu ĝi est'as, kontraŭ'e, la plej util'a help'ant'o, al'don'ant'e per si'a religi'a kun'ag'ad'o, di'a'n karakter'o'n al la aŭtokrat'a organizaci'o. Neni'a oficial'a ceremoni'o okaz'as sen la part'o'pren'o de la eklezi'ul'o'j.

Ali'part'e, se la pri'religi'a liber'ec'o ekzist'as oficial'e en Rus'uj'o, ĝi, en la real'ec'o, ricev'as strang'a'j'n lim'ig'o'j'n, kiu'j ig'as ĝi'n tre simil'a je mal'liber'ec'o [ 2 ] . Ekzempl'e se la reg'ist'ar'o instig'as kaj help'as la propagand'o'n por'ortodoks'a'n, ĝi sever'e mal'permes'as kaj pun'as la propagand'o'n kontraŭ'ortodoks'a'n; ĉiu ne'ortodoks'ul'o pov'as konvert'iĝ'i je la ŝtat'a religi'o, sed, mal'e, neni'a ortodoks'ul'o leĝ'e, pov'as iĝ'i ne'ortodoks'ul'o. Ĉiu ortodoks'ul'o dev'as far'i konfes'o'n kaj komuni'iĝ'i almenaŭ unu foj'o'n po ĉia jar'o, kaj la regn'a'j ofic'ist'o'j dev'as konstat'ig'i, ke ili plen'um'is tiu'n dev'o'n, per atest'il'o de la konfes'pren'ant'o. Se oni atent'as, ke mult'a'j rus'a'j kler'ul'o'j est'as tut'e ne'religi'a'j, oni kompren'os, ke tia dev'ig'o iĝ'as nur administraci'a deĵor'o, en kiu la pastr'o lud'as strang'a'n rol'o'n. Sed tio ne ofend'as la skrupul'ec'o'n de la ortodoks'ul'o'j, ĉar, kiel la islam'an'o'j, ili ne far'as diferenc'o'n inter la ŝtat'o kaj la eklezi'o, inter la dev'o patr'uj'a kaj la religi'a dev'o, kaj konsider'as la pastr'o'j'n, kiel efektiv'a'j'n funkci'ul'o'j'n.

[ 2 ] Inform'o'j freŝ'e ricev'it'a'j sci'ig'as mi'n, ke nun la religi'a situaci'o de la rus'o'j pli'bon'iĝ'is.

Tio kompren'ig'as, ke la simpl'ul'o'j tim'as la pastr'o'j'n, kvankam oft'e ili ne estim'as ili'n, ĉar ili rigard'as ili'n sam'temp'e kiel rajt'ig'it'ul'o'j'n de la reĝ'a potenc'o, kaj kiel drink'em'a'j'n parazit'o'j'n kiu'j viv'as je ili'a domaĝ'o. Kaj tiu riproĉ'o est'as oft'e prav'a, sed pri tio ne la pastr'o'j sol'a'j est'as respond'a'j. Kia'n ind'ec'o'n pov'as konserv'i tiu'j kompat'ind'a'j hom'o'j, oft'e patr'o'j de mult'e'nombr'a id'ar'o ( ili ricev'as pastr'a'n ofic'o'n nur kiam ili est'as edz'iĝ'int'a'j ), kiu'j ĝu'as nur tre ne'sufiĉ'a'n salajr'et'o'n kaj dev'as mem postul'i, iel ajn, de si'a'j paroĥ'an'o'j, la religi'a'n impost'o'n, nepr'e neces'a'n por ke ili pov'u viv'ad'i ? Ili'a funkci'o est'as efektiv'e hered'a, kaj viv'ad'ant'e de mult'a'j generaci'o'j mez'e de la muĵikoj kaj per ili, la vilaĝ'a'j eklezi'ul'o'j nepr'e al'pren'as ili'a'j'n mor'o'j'n, mal'delikat'a'j'n kaj mal'sobr'a'j'n.

Ĉu la simpl'ul'ar'o rus'a, kiu ne respekt'as si'a'j'n pastr'o'j'n, est'as ver'e religi'em'a ? Tio'n mi ne kred'as. Ĝi est'as nur tre superstiĉ'em'a. Ĝi'a religi'a kompren'o ne alt'iĝ'is super i'a'j difin'it'a'j ag'o'j kaj ceremoni'o'j, i'a'j pi'ec'ag'o'j al ia ikon'o aŭ sankt'ul'o, efektiv'e lok'a di'aĵ'o. Real'e ĝi rest'ad'is ĝis nun idol'an'o, kiel dum la pas'int'a temp'o, kiam ĝi ador'is si'a'j'n antikv'a'j'n " peruni "; nur tiu'j di'aĵ'o'j ŝanĝ'is si'a'j'n nom'o'j'n kaj ali'form'iĝ'is je krist'an'a'j sankt'ul'o'j.

Rigard'u tiu'n kamp'ar'an'o'n aŭ tiu'n labor'ist'o'n, kiu en'ir'as en preĝ'ej'o'n. Li si'n'gard'e marŝ'as, kaj tim'em'e rigard'as ĉirkaŭ'e'n, kvazaŭ li tim'us ofend'i ne'vol'e i'a'n kaŝ'it'a'n potenc'o'n, kiu tuj li'n tondr'e frap'us. Li halt'as, li klin'as si'a'n kap'o'n, li kruc'e kun'met'as si'a'j'n brak'o'j'n, genu'fleks'as, li frap'as kontraŭ la pavim'o si'a'n frunt'o'n, li far'as mult'eg'a'j'n kruc'e'sign'o'j'n tiel rapid'e, ke apenaŭ mi'a mir'ig'at'a okul'o pov'as sekv'i la mov'o'j'n de li'a'j tri fingr'o'j, kun'streĉ'it'a'j por memor'ig'i la tri person'o'j'n de la Sankt'a Tri'unu'o. Kaj tio'n li far'as laŭ rit'o preciz'e fiks'it'a. Ekzempl'e, se li si'n kruc'o'sign'us per du fingr'o'j anstataŭ tri, tio est'us grav'a pek'o, ĉar nur la herez'ul'o'j " raskolniki " tiel ag'as por memor'ig'i la du'obl'a'n ec'o'n, di'a'n kaj hom'a'n, de Jesuo Krist'o !

Antaŭ tiu pi'a gimnastik'o, mi pov'us supoz'i, ke mi est'as ankoraŭ en Alĝero, ĉe islam'a preĝ'ej'o, kie arab'o est'as far'ant'a si'a'n ĉiu'tag'a'n preĝ'o'n. Kaj la simil'ec'o est'as efektiv'e tre grand'a, ĉar ili ambaŭ long'e kaj sever'e fast'ad'as, kaj konsider'as kiel dev'o si'n korp'e pur'ig'i kaj seks'e de'ten'i antaŭ la grav'a'j religi'a'j fest'o'j.

En religi'o tiom formal'ism'a, la sekt'o'j dev'is est'i kaj est'as efektiv'e mult'nombr'a'j. Tut'a libr'o est'us neces'a por pri'skrib'i ili'n kaj ili'a'n evoluci'o'n. Ili aparten'as al du mal'a'j influ'o'j: tiu de la formal'ism'a tradici'o, kaj tiu de la reakci'o kontraŭ la formal'ism'o. Ĉiu'j, laŭ la inklin'o de si'a'j an'o'j, evoluci'is, ĉu al mal'delikat'a'j, eĉ diboĉ'a'j aŭ krim'a'j form'o'j, ĉu, mal'e al evangeli'a aŭ nur racional'ism'a stat'o. Pri la unu'a kategori'o, mi pov'as cit'i la " skakuni " aŭ salt'ant'o'j'n, kaj la " ĥlisti " aŭ verg'ant'ul'o'j'n, kiu'j ating'as, por salt'ad'o aŭ danc'ad'o, kiel la turn'iĝ'ant'a'j derviŝ'o'j, stat'o'n de mistik'a ekstaz'o kaj ia'foj'e fin'as si'a'j'n ceremoni'o'j'n per diboĉ'ad'o'j;— la " skopci " aŭ kastr'ul'o'j'n, pri kiu'j mi jam parol'is;— la " stranniki " aŭ vag'ul'o'j'n, kiu'j kompren'as laŭ'vort'e la parol'o'n de Evangeli'o:" Las'u ci'a'n patr'o'n kaj ci'a'n patr'in'o'n, pren'u ci'a'n kruc'o'n kaj sekv'u mi'n ". Ili for'las'as si'a'n famili'o'n, for'ĵet'as ĉiu'n reg'a'n aŭtoritat'o'n kaj vag'as tra la nord'a'j arb'ar'o'j, viv'ant'e per almoz'o'j.

Ali'a'j sekt'an'o'j mal'akcept'as la oficial'a'j'n pastr'o'j'n, pro tio, ke ĉi tiu'j ricev'is la pastr'orden'o'n de episkop'o'j, uz'ant'a'j la tekst'o'j'n de la Sankt'a Skrib'o, korekt'it'a'j'n de la patriark'o nikono dum la XVII - a cent'jar'o; tial, aŭ ili kre'is al si special'a'n sekret'a'n pastr'ar'o'n kaj est'as nom'at'a'j pastr'ul'o'j ( popovci ), aŭ ili opini'as, ke ne est'as plu rajt'a'j episkop'o'j kaj pastr'o'j; sekv'e tiu'j " bezpopovci "( sen'pastr'ul'o'j ) for'ĵet'as ĉiu'j'n sakrament'o'j'n, krom la bapt'o, kaj anstataŭ'ig'as ili'n per simbol'a'j kaj re'memor'ig'a'j ceremoni'o'j. Tiel, pro tro'a formal'ism'am'o, ili al'ven'is al la sam'a rezultat'o kiel la evangeli'a'j aŭ racional'ism'a'j sekt'an'o'j, kiu'j ankaŭ for'ĵet'as la pastr'ar'o'n kaj la sakrament'o'j'n, ĉar ili ne akcept'as i'a'n per'ul'o'n inter Di'o kaj si. Tia'j est'as la " duĥobori " aŭ spirit'fort'eg'ul'o'j, la " molokani " aŭ lakt'o'trink'ul'o'j, kaj, fin'e, la " ŝtundisti ".

Tiu'j last'a'j sekt'an'o'j est'as la plej mult'nombr'a'j en Mal'grand'rus'uj'o kaj far'as rapid'a'j'n progres'o'j'n. Ili'a kred'o est'as tre simil'a je tiu de la german'a'j anabaptist'o'j kaj angl'a'j baptist'o'j. Ili hav'as nek pastr'o'j'n, nek sakrament'o'j'n, krom la bapt'o, nek ikon'o'j'n. En ili'a'j kun'ven'o'j aŭ " ŝtunden ", ili nur kant'as psalm'o'j'n kaj himn'o'j'n, kaj leg'as Bibli'o'n. Tial mult'a'j el ili sci'as leg'i kaj ĉiu'j estim'as la kler'ec'o'n. La intelekt'a stat'o de la ŝtundistaj muĵikoj est'as ĝeneral'e tre super'a je tiu de la kamp'ar'an'o'j ortodoks'a'j. La ide'o'j liber'em'a'j kaj sen'de'pend'em'a'j si'n en'ŝov'as en ili'a'j'n vilaĝ'o'j'n kun la liber'ec'o de religi'a diskut'ad'o; tial la reg'ist'ar'o sever'e persekut'as ili'a'j'n propagand'ist'o'j'n kaj send'as ili'n en Siberion eĉ kiel kondamn'it'o'j'n je pun'labor'o.

La ŝtundistoj abomen'as la ikon'o'j'n tiom fort'e, kiom la ortodoks'ul'o'j estim'eg'as ili'n, kaj tio kaŭz'as oft'e vilaĝ'a'j'n mal'pac'o'j'n, ia'foj'e sekret'e okaz'ig'it'a'j'n de la pastr'o'j, ĉar ĝeneral'e nur la ne'ortodoks'ul'o'j est'as pun'at'a'j. De tio mi pov'is mem konstat'i ekzempl'o'n dum mi'a ĉe'est'ad'o en Sum'i. En Pavlovski, proksim'a vilaĝ'o du'on'e ortodoks'a, du'on'e ŝtundista, ek'est'is mal'pac'o inter la du parti'o'j; iom post iom, la afer'o iĝ'is pli grav'a; fin'e la ortodoks'ul'o'j atak'is la ŝtundistojn kaj okaz'is batal'o, en kiu kelk'a'j hom'o'j pere'is kaj la ortodoks'a preĝ'ej'o est'is detru'at'a. Grand'a skandal'o, proces'o antaŭ la juĝ'ant'ar'o de Sum'i, kaj kvankam, dum la batal'o, ambaŭ, ŝtundistoj kaj ortodoks'ul'o'j ricev'is vund'o'j'n, tamen nur la unu'a'j est'is kondamn'at'a'j je ekzil'o en Siberio. Dur'a lex, sed lex. La juĝ'ist'o'j oft'e est'as intern'e favor'a'j al tiu'j sen'danĝer'a'j liberal'ul'o'j, sed la leĝ'o dev'ig'as ili'n kondamn'i, kiam la fakt'o'j est'as konstat'it'a'j. Eĉ afabl'eg'a magistrat'o, kiu bon'e parol'is franc'e, don'is al mi strang'a'n prav'ig'o'n de tiu'j kondamn'o'j pro religi'a kaŭz'o.

— Kio'n far'i ?— li dir'is.— La ŝtundistoj est'as nur mal'mult'o mez'e de la mult'eg'o da ortodoks'ul'o'j, kiu'j ili'n mal'am'as. Ili nepr'e est'us dis'prem'at'a'j, se ni ne moder'ig'us per juĝ'ej'a'j pun'o'j ili'a'n fervor'ec'o'n...

— Ho ! feliĉ'eg'a land'o,— mi pens'is,— kie la reg'ist'ar'o, por defend'i la regn'an'o'j'n, ili'n mal'liber'ig'as !

Kred'ebl'e mi'a vizaĝ'o esprim'is mi'a'n pens'o'n, ĉar mi'a kun'parol'ant'o al'dir'is por kviet'ig'i mi'a'j'n skrupul'o'j'n.

— Ceter'e, se, obe'ant'e la leĝ'o'n, ni kondamn'as ili'n, post'e ni oft'e ili'n rekomend'as al la favor'a indulg'ec'o de li'a Imperi'estr'a Moŝt'o. Kaj jen, ni'a regn'estr'o ĵus bon'vol'is mal'grav'ig'i je ses monat'o'j de mal'liber'iĝ'o en Sum'i la pun'o'n de ekzil'o en Siberio, juĝ'e'don'it'a'n al la ŝtundistoj de Pavlovki. Se vi vol'as, vi akompan'os mi'n morgaŭ dum mi vizit'os la mal'liber'ej'o'n kaj anonc'os tiu'n indulg'a'n decid'o'n al la interes'at'o'j.

Vizit'i mal'liber'ej'o'n ne est'as temp'o'pas'ig'ad'o tre ĝoj'a, kaj en ali'a land'o kred'ebl'e mi ne est'us akcept'int'a. Sed la rus'a'j mal'liber'ej'o'j, kiel dum la temp'o de Silvi'o pellico, la plumb'a'j tegment'o'j de Venezia,— hav'as literatur'a'n fam'o'n. Dostojevskij montr'is ili'n kun il'ar'o de verg'o'j kaj skurĝ'o'j, kiu'j iom simil'ig'as ili'n je mez'epok'a'j karcer'o'j. Kiom prav'a est'as tiu fam'o ? Mi est'is iom dezir'ant'a vid'i mem tio'n, kaj al mi ŝajn'as, ke tiu magistrat'o ne mal'pli dezir'is don'i al mi, fremd'ul'o, la ebl'ec'o'n far'i tiu'n konstat'o'n.

Mi konfes'as, ke mi sent'is mi'n iom impres'at'a, kiam la mult'pez'a pord'eg'o de la mal'liber'ej'o mal'ferm'iĝ'is antaŭ mi. Kiom da hom'o'j jam est'is tie'n en'ir'int'a'j, ebl'e las'ant'e, laŭ la esprim'o de Dant'o Alighieri, ĉiu'n esper'o'n ?.. Kio'n mi ĵus vid'os trans tiu mister'a pord'eg'o ?

Sed la intern'a aspekt'o de la mal'liber'ej'o tuj dis'rev'ig'is mi'n. Antaŭ mi'a'j okul'o'j est'is tre ordinar'a kort'o kaj unu'etaĝ'a konstru'aĵ'o ankaŭ tut'e ne special'a. Neni'o, krom la fenestr'a'j krad'o'j, kon'ig'is, ke ĝi est'as mal'liber'ej'o.

Al mi al'kur'is la tie'a direktor'o, ĵus inform'it'a pri ni'a vizit'o. Li halt'is je tri paŝ'o'j antaŭ ni, rigid'e star'is, met'is parad'e si'a'n man'o'n kontraŭ si'a ĉap'o, rekt'e rigard'ant'e al la okul'o'j de mi'a konduk'ant'o.

— Mi dezir'as la bon'san'ec'o'n de vi'a alt'ekscelenc'o, li dir'is. Mi hav'as la honor'o'n raport'i al vi, ke en la komisi'it'a al mi mal'liber'ej'o ĉio bon'e est'as. Ĝi en'hav'as 96 arest'at'o'j'n. El tiu nombr'o 23 est'as...

Post'e, la direktor'o respond'is divers'a'j'n demand'o'j'n de mi'a kun'ul'o, salut'ant'e kaj rid'et'ant'e kun serv'em'a zorg'o, dum li atent'e observ'ad'is la vizaĝ'o'n de l super'ul'o, kvazaŭ li dezir'us sur ĝi ĉiu'n ek'dezir'et'o'n ek'kapt'i por tuj ĝi'n plen'um'i eĉ antaŭ ĝi'a esprim'iĝ'o. Sed, kontraŭ'e, kiom li rigid'iĝ'is kaj fier'iĝ'is, kiam, per sever'a ton'o, li al'vok'is si'a'n sub'ul'o'n, unu el la ĉef'gard'ist'a'j moŝt'et'o'j !

— Mi dezir'as la bon'san'ec'o'n de vi'a alt'a'nobl'ec'o. Mi hav'as la honor'o'n raport'i al vi, ke en la komisi'it'a al mi koridor'o est'as 58 arest'at'o'j. El tiu nombr'o du est'as en la mal'san'ul'ej'o, dek'kvar labor'as ekster'e...

Nur eĉ pli humil'e kaj pli modest'e la ĉef'gard'ist'a moŝt'et'o est'is parol'int'a.

Grav'e ni en'ir'is la mal'liber'ej'a'n dom'o'n, kaj supr'e'n'ir'is al la unu'a etaĝ'o. Tie kuŝ'is laŭ la tut'a long'o de la konstru'aĵ'o, vast'a koridor'o kun du vic'o'j de fortik'a'j pord'o'j serur'e kaj rigl'il'e fermat'a'j. Ĉiu'j hav'is kvadrat'a'n fenestr'et'o'n, tra kiu oni pov'is rigard'i en la karcer'o'j'n. Kelk'a'j sub'gard'ist'o'j paŝ'ad'is en la koridor'o.

Per laŭt'a voĉ'o, kiu tondr'e re'son'ad'is en la tut'a ĉambr'ar'o, la fier'iĝ'int'a ĉef'gard'ist'o anonc'is ni'a'n vizit'o'n. Tuj la sub'gard'ist'o'j parad'e streĉ'iĝ'is, kaj el la karcer'o'j aŭd'iĝ'is eĥ'e mov'bru'o de la ŝlos'it'ul'o'j, kiu'j ankaŭ si'n prepar'is por ricev'i vizit'ant'o'n.

Kaj, dum mi modest'e star'is iom mal'antaŭ'e, sub mi'a rigard'o okaz'is kurioz'a ceremoni'o.

Laŭ la komand'o de la magistrat'o, sub'gard'ist'o mal'ferm'is pord'o'n. Kaj jen, aper'is, en'vic'ig'at'a'j, kelk'dek'du'o da mal'liber'ul'o'j, parad'e star'ant'a'j, ĉiu ten'ant'e en si'a dekstr'a man'o si'a'n individu'a'n not'libr'et'o'n. Ĉirkaŭ'e, kvar nud'a'j mur'o'j, en unu, krad'a fenestr'et'o, en ali'a, kav'et'o por met'i lamp'o'n, en unu angul'o, sankt'a ikon'o, en ali'a, nokt'a sitel'o. Neni'o pli'e. Vesper'e oni don'as al ĉiu kovert'o'n, por dorm'i sur la plank'o.

— Mi dezir'as la bon'san'ec'o'n al vi'a alt'a'nobl'ec'o,— dir'is la sub'gard'ist'o.— Mi hav'as la honor'o'n raport'i al vi, ke en la komisi'it'a al mi ĉambr'eg'o est'as 15 arest'at'o'j. El tiu nombr'o...

— Bon'e,— dir'is la magistrat'o, kaj si'n turn'ant'e al la mal'liber'ul'o'j:

El mi'a lok'o, mi observ'ad'is sci'vol'em'e tiu'j'n mal'liber'ul'o'j'n. Ĉiu'j hav'is vizaĝ'o'j'n ĝeneral'e mal'bel'a'j'n kaj vulgar'a'j'n de simpl'ul'o'j, kiu'j neniam si'n alt'ig'is super la trivial'aĵ'o'j de mal'delikat'a kaj krud'a viv'ad'o. Kelk'a'j montr'is trajt'o'j'n de hard'iĝ'ant'a'j krim'ul'o'j, re'bril'ig'ant'a'j'n la mal'virt'o'j'n, kiu'j al'konduk'is ili'n ĝis la juĝ'ej'a benk'o. Sed ĉiu'j'n karakteriz'is disciplin'a instinkt'o, kiu rigid'ig'is ili'n en parad'a si'n'ten'ad'o.

La magistrat'o al'parol'is kelk'a'j'n el ili, ĉiu'j respond'is kiel soldat'o'j al si'a general'o. Oni sent'is, ke super ĉiu ali'a individu'a instinkt'o, pri'okup'ad'is tiu'j'n rus'a'j'n kondamn'it'ul'o'j'n la grand'a afer'o star'i laŭ la regul'o.

Ĉiu'j karcer'o'j est'is vizit'at'a'j unu post ali'a, kaj ĉia'foj'e ripet'iĝ'is tiu scen'o. La vir'in'o'j est'is apart'e en'ŝlos'it'a'j en ĉambr'o'j, simil'a'j al tiu'j de l vir'o'j. Ili ankaŭ parad'e en'vic'iĝ'is kaj soldat'e star'is antaŭ la vizit'ant'o: la milit'a rus'a disciplin'o ne disting'as la seks'o'j'n !

La ŝtundistoj ankaŭ est'is en special'a ĉambr'o, kaj mi'a kor'o prem'iĝ'is, kiam oni ĝi'n mal'ferm'is. Modest'a'j kaj admir'ind'a'j ne'kler'ul'o'j, pionir'o'j de la slav'a pens'liber'ec'o ĉe la popol'o, kulp'a'j nur pri intelekt'a super'ec'o kaj kondamn'it'a'j nur pro politik'a'j interes'o'j !

Ĉar oni arest'is ili'n ar'e, edz'in'o'j'n kun edz'o'j, oni dev'is ankaŭ en'ŝlos'i ili'a'j'n ge'knab'o'j'n, por ke ili ne mort'u pro mal'sat'o, kaj unu vir'in'o, kiu vic'e'star'is, port'is sur si'a brust'o mam'suĉ'ul'et'o'n ! Sur la vizaĝ'o'j de tiu'j honest'ul'o'j mi pov'is konstat'i nek fanatik'ec'o'n, eĉ nek koler'a'n sent'o'n, nur la slav'a'n stoik'ism'o'n, kiu toler'as ĉio'n pacienc'e kaj rid'et'ant'e, ĝis tiu moment'o kiam ĝi ne'atend'it'e eksplod'os. Nur mi ne rimark'is ĉe ili la sklav'ind'a'n fervor'ec'o'n de la ali'a'j mal'liber'ul'o'j por salut'i la super'ul'o'n, kiu vizit'as ili'n; plej'ĝust'a'dir'e, ili si'n montr'is intenc'e indiferent'a'j, kaj okaz'aĵ'o montr'is al mi la firm'ec'o'n de tiu intenc'a si'n'ten'ad'o.

Post la parad'a'j salut'o'j, la magistrat'o anonc'is al ili la indulg'a'n decid'o'n de la imperi'estr'o, kiu bon'vol'is ŝanĝ'i ili'a'n ekzil'o'n en Siberio je nur ses'monat'a mal'liber'iĝ'o en Sum'i. Dum li parol'is, radi'o'j de juli'a sun'o tra la krad'it'a fenestr'et'o hel'ig'is la sever'a'n karcer'o'n: kiom bel'a kaj bon'odor'a dev'is est'i la flor'plen'a kamp'ar'o; kiom dolĉ'e dev'is est'i, liber'e, plen'brust'e, en'spir'i la step'a'n vent'et'o'n, sid'ant'e sur la peron'o de la hejm'a dom'et'o ! Mi supoz'is, ke la baldaŭ'a'n liber'iĝ'o'n salut'os ĝoj'a'j kaj dank'a'j ek'kri'o'j...

Rest'is nur por vizit'i tri politik'a'j kondamn'it'o'j. Ĉiu ĝu'is apart'a'n ĉambr'o'n, kun la ne'evit'ebl'a ikon'o, fer'a lit'et'o, unu tabl'et'o, unu seĝ'o, unu lamp'o, libr'o'j kaj skrib'il'ar'o; oni ne dev'ig'is ili'n far'i la parad'a'n salut'o'n, nek vest'i la livre'o'n de la mal'liber'ej'o. La kaŭz'o de ili'a pun'o est'is la dis'don'ad'o de revoluci'em'a'j propagand'il'o'j kaj la plej mal'jun'a el tiu'j hom'o'j est'is apenaŭ du'dek'du'jar'a; unu ne est'is ankoraŭ dek'ok'jar'a !

Je la en'ir'o de la magistrat'o, ili lev'iĝ'is, ĝentil'e salut'is, kaj atend'is kun bon'humor'a, kvazaŭ rid'et'a mien'o. Mi rigard'is ili'n dum ili parol'is sen arogant'ec'o kaj sen ĝen'o kun li, kiel egal'ul'o respond'as al egal'ul'o, kiu far'as al li vizit'o'n pro ĝentil'ec'o. Kaj tiu si'n'ten'ad'o de tiom jun'a'j hom'o'j antaŭ potenc'eg'a magistrat'o ŝajn'is al mi ne mal'pli signif'a, ol la mal'kviet'ig'a silent'o de la ŝtundistaj muĵikoj: tia'n trankvil'ec'o'n pov'is don'i nur firm'a konfid'o je la est'ont'a triumf'o !

Pli ol unu'foj'e mi re'memor'is tiu'n vizit'o'n, kiam, re'ir'int'e en mi'a'n land'o'n, mi leg'is en la gazet'o'j la detal'o'j'n de la revoluci'o, kiu dis'krev'is en Rus'uj'o post kelk'a'j monat'o'j.

Jam dum la temp'o de mi'a ĉe'est'ad'o est'is antaŭ'sign'o'j de la est'ont'a agit'ad'o; tamen la land'o ne est'is tiel mal'pac'a, kiel mi supoz'is antaŭ mi'a al'ven'o. Mi jam dir'is, ke en Konstantinoplo oni konsil'is al mi for'las'i, pro ĝi'a danĝer'ec'o, mi'a'n intenc'o'n vojaĝ'i en Rus'uj'o'n: oni ne atent'is, ke se unu dek'o da lok'a'j ribel'o'j sufiĉ'as por plen'ig'i la paĝ'o'j'n de l gazet'o'j, ili est'as kvazaŭ neni'o proporci'e kun la vast'eg'ec'o de la rus'a imperi'o. Mi'a'j konsil'ant'o'j kaj mi mem est'is tromp'at'a'j de tiu kvazaŭ'a optik'a iluzi'o, pro kiu la franc'a'j kamp'ar'an'o'j, leg'int'e ĉiu'tag'e la krim'o'j'n, far'it'a'j'n en i'a'j lok'o'j de Parizo, supoz'as, ke la mort'ig'o'j est'as kutim'a'j kaj oft'a'j en ĉiu'j strat'o'j de tiu urb'eg'o, kaj pro tio si'n'gard'e promen'as sur ĝi'a'j strat'o'j kun mal'fid'a antaŭ'tim'o.

Real'e, dum mi'a ses'semajn'a rest'ad'o kaj mi'a'j ir'a kaj re'turn'a vojaĝ'o'j en la sud'okcident'a Rus'uj'o, mi pov'is konstat'i mem neni'a'n tumult'o'n. Sed tio ne signif'as, ke ĉio est'is ver'e kviet'a; kontraŭ'e, eĉ en la lok'o'j, kiel Sum'i, kie ne okaz'is strat'a'j mal'pac'o'j, la spirit'o'j est'is ekscit'at'a'j. Tiam est'is la last'a kaj plej mal'feliĉ'a period'o de la milit'o kontraŭ'japan'a, tuj post la detru'o de la rus'a ŝip'ar'o en Cushima. Tiu milit'o, kiu neniam est'is popular'a en Rus'uj'o, fin'e nask'is unu'voĉ'a'n mal'aprob'o'n, kaj mi pov'is tiam konstat'i kun mir'o, ke la simpati'o de la rus'o'j pli'vol'e si'n turn'is al la japan'a'j arme'o'j, ol al si'a'j batal'ant'a'j sam'naci'an'o'j. Ĉar mi montr'is mi'n iom skandal'at'a de tiu anim'stat'o, ia rus'o ia'foj'e respond'is al mi.

— Kio'n ni rajt'as riproĉ'i al la japan'o'j ? En'tut'e, ni sol'a'j est'as respond'a'j pri tiu milit'o, ĉar ni dev'ig'is ili'n atak'i, mal'ferm'ant'e al ili la voj'o'n de la kontinent'a el'ir'ej'o, neces'a por la tro'ec'o de ili'a pli'mult'iĝ'ant'a loĝ'ant'ar'o. Ĉu ni, kontraŭ'e, bezon'as tiu'n mal'riĉ'a'n, mal'proksim'eg'a'n Manĉur'uj'o'n, kiam en Rus'uj'o mem est'as vast'eg'a'j frukt'o'don'ebl'a'j land'o'j, ne ankoraŭ plug'at'a'j ? Ĉio en tiu bedaŭr'ind'a milit'o est'as por ni mal'aprob'ind'a. Ĉu en ĝi ni lud'as bel'a'n rol'o'n, risk'ant'e halt'ig'i intermez'e de ĝi'a dis'volv'iĝ'o, la mir'ig'a'n ali'form'iĝ'o'n de tiu naci'o, kiu, laŭ ĝis nun ne konstat'it'a ekzempl'o, dum nur tri'dek'jar'o'j evoluci'is el ne'polur'it'ec'o ind'a je la Mez'epok'o ĝis tut'e modern'a civilizaci'o ? Kial perd'i en tiu milit'o, sen'util'e, milion'o'j'n da rubl'o'j, kiam ni ne pov'as sufiĉ'e profit'i ni'a'j'n kamp'o'j'n, pro mank'o de voj'o'j, fer'voj'o'j kaj pont'o'j ? Kvankam ni tut'kor'e kompat'as ni'a'j'n mal'feliĉ'a'j'n frat'o'j'n, batal'ant'a'j'n en Orient'azi'o, ni est'as preskaŭ dev'ig'it'a'j dezir'i la sukces'o'n de Japan'uj'o, ĉar kred'ebl'e tio est'os por ni kaŭz'o de liberal'a evoluci'o, kiel okaz'is post la milit'o de Krimeo, kiu'n sekv'is la liber'iĝ'o de la servut'ul'o'j. Kontraŭ'e, se ni'a arme'o fin'e venk'os, la reakci'o iĝ'os pli potenc'a kaj ni'a'j kapital'o'j daŭr'os for'flu'i en Manĉur'uj'o'n, por la util'o de nur mal'mult'a'j spekulaci'ist'o'j.

Tio'n, ne nur oni dir'is privat'e, sed oni komenc'is ripet'i mal'kaŝ'e, kaj sen'ĉes'e pli'fort'iĝ'is tiu popol'a mal'kontent'ec'o, kiu kaŭz'is la ribel'ad'o'n de la sekv'ant'a vintr'o.

Ceter'e se mi konstat'is mem neni'a'n mal'pac'o'n dum mi'a rest'ad'o, tamen kelk'a'j okaz'is en la ĉirkaŭ'aĵ'o, ĉu en Lebedin, ali'a urb'et'o de la sam'a guberni'o, ĉu en proksim'a'j vilaĝ'o'j.

Mi memor'as, ke ia'foj'e mi promen'is kun mi'a amik'o sur la strat'o'j de Sum'i, kiam ni renkont'is rot'o'n de kozak'o'j, re'ven'ant'a'j el vilaĝ'o, kiu'n ili est'is " kviet'ig'int'a'j ". La soldat'a metod'o de kviet'ig'o en Rus'uj'o simil'as la mal'honor'e memor'ind'a'j'n " dragonnades " de ni'a reĝ'o Ludovik'o Grand'a. La kozak'o'j simpl'e loĝ'as ĉe la pac'ig'ot'a'j muĵikoj, manĝ'as ili'a'n pan'o'n, trink'as ili'a'n " kvas'o'n " aŭ brand'o'n, kuŝ'as ĉe ili, insult'as kaj bat'as ili'n, se bezon'e, per'fort'as ili'a'j'n edz'in'o'j'n kaj fil'in'o'j'n, aŭ brul'as ili'a'j'n dom'o'j'n. Kompren'ebl'e, post kelk'a'j semajn'o'j de tiu energi'a disciplin'o, la kamp'ar'an'o'j iĝ'as tut'e kviet'a'j kaj la kozak'o'j re'ven'as fier'e en si'a'n garnizon'o'n.

Preciz'e triumf'a'n re'ven'o'n de tiu spec'o mi tiam hav'is okaz'o'n vid'i. Ni'a'j ĝoj'a'j kaj bru'em'a'j, al mi ŝajn'as iom ebri'a'j — hero'o'j star'is sur si'a'j bel'a'j ĉeval'o'j, en ver'e graci'a'j blu'a'j uniform'o'j je ruĝ'a'j re'fald'aĵ'o'j kun koket'a'j fel'ĉap'o'j. El ili'a man'radik'o pend'is la vip'o, kiu ig'is ili'n fam'a'j en la tut'a mond'o. Kelk'a'j frap'is sur tambur'et'o'j kaj cimbal'o'j dum ĉiu'j kant'is divers'ton'e milit'a'n kant'o'n je strang'a ritm'o. Antaŭ ili la pas'ant'o'j silent'e kaj si'n'gard'e flank'e'n'iĝ'is kun mal'simpati'a rigard'o.

— Al mi preskaŭ ŝajn'is,— mi dir'is al s - ro Speranskij,— kiam ni est'is hejm'e, ke mi vid'is en'ir'o'n de venk'int'o'j kapitulac'it'a'n urb'o'n.

— Vi'a rimark'o est'as prav'a,— li respond'is.— Tiu'j rilat'o'j, strang'a'j inter regn'an'o'j de sam'a land'o, el'ven'as de tio, ke la rus'a milit'ist'ar'o en'tut'e ne konsci'as pri si'a real'a rol'o en la societ'o, kaj hav'as inklin'o'n kred'i, ke ĝi est'as kvazaŭ apart'a kaj super'a gent'o de la naci'o. Tiu mal'ver'a sent'o est'as iom kompren'ebl'a ĉe la kozak'o'j, kiu'j de cent'jar'o'j viv'as apart'e kun si'a'j edz'in'o'j kaj id'o'j kaj est'as soldat'o'j dum la pli grand'a part'o de si'a viv'o, kaj pro tio hav'as special'a'n ide'ar'o'n. Sed tio'n oni pov'as ankaŭ konstat'i, kvankam mal'pli sent'ebl'e, ĉe la ali'a'j regiment'o'j. Tiu'n anim'stat'o'n mi al'juĝ'as al tiu cirkonstanc'o, ke la plej'mult'o de la soldat'o'j est'as ne'kler'a'j kamp'ar'an'o'j, tut'e konfuz'iĝ'ant'a'j en la garnizon'a viv'ad'o de la urb'o'j, kie ili si'n sent'as mal'hejm'e kaj iĝ'as nur sen'rezon'a'j il'o'j en la man'o'j de si'a'j oficir'o'j; tiu'j ĉi, si'a'flank'e, est'as de ili'a jun'a knab'ec'o eduk'it'a'j en kadet'a'j lern'ej'o'j, kiu'j apart'ig'is ili'n el la ceter'a kler'ul'ar'o.

Tiu metod'o, kompren'ebl'e, ig'as la oficir'ar'o'n mir'ind'a il'o de la aŭtokrat'a reg'ist'ar'o, sed ĝi hav'as mult'a'j'n mal'bon'a'j'n konsekvenc'o'j'n pri la ĉiu'tag'a'j rilat'o'j inter la milit'ist'a'j kaj ne'milit'ist'a'j hom'o'j. En Rus'uj'o ne est'as efektiv'a bar'il'o kontraŭ la kapric'o'j de la oficir'o'j krom ili'a mem'a saĝ'ec'o, kaj tiu bar'il'o ne sufiĉ'as, kiam la oficir'a vest'o kovr'as vir'o'n trivial'a'n, mal'bon'a'n, aŭ — tio okaz'as ia'foj'e — mal'sobr'a'n.

Mult'a'j est'as la rakont'o'j pri la kapric'o'j de la oficir'a'j moŝt'o'j. Mi memor'as, ke s - ro Speranskij bon'e rid'ig'is mi'n per tiu de ebri'a oficir'o, kiu, i'a'n tag'o'n, sid'iĝ'is tra la laŭ'long'a koridor'o de fer'voj'a vagon'o, komfort'e apog'is si'a'n dors'o'n kontraŭ unu el la tabul'mur'o'j, met'is si'a'j'n etend'it'a'j'n krur'o'j'n kontraŭ la ali'a, kaj trankvil'e ek'brul'ig'is cigar'o'n, obstrukc'ant'e per si'a korp'o la tut'a'n pas'ej'o'n. Kiam la vagon'ar'o halt'is ĉe staci'o, kelk'a'j ge'vojaĝ'ant'o'j dezir'ant'a'j for'ir'i, pet'is, ke li las'u ili'n preter'pas'i. Sed kun obstin'ec'o de drink'ul'o, li rifuz'is.

— Se vi dezir'as preter'pas'i,— li nur respond'is,— nu, salt'u super mi'a'j krur'o'j !

Ĉiu'j protest'o'j est'is van'a'j. La mal'feliĉ'a'j ge'vojaĝ'ant'o'j dev'is postul'i la help'o'n de la vagon'ar'estr'o. Tiu ofic'ist'o ĝentil'e salut'is kaj pet'is la oficir'a'n moŝt'o'n las'i la pas'ej'o'n liber'a. Sen'rezultat'a'j pen'o'j. En si'a mal'esper'o, la vagon'ar'estr'o dev'is, si'a'vic'e, al'vok'i polic'ist'o'n. Tiu ĉi al'proksim'iĝ'is, hezit'ant'e, far'is milit'ist'a'n salut'o'n, kaj per trem'et'ant'a voĉ'o pet'eg'is la oficir'a'n moŝt'eg'o'n bon'vol'i iom'et'e fald'i si'a'j'n krur'o'j'n...

En Rus'uj'o, la polic'ist'o'j est'as soldat'o'j, sub'met'at'a'j je la milit'ist'a hierarĥi'o: la tim'eg'ant'a polic'ist'o tuj obe'is kaj salt'is !

Tiu'n rakont'o'n oni dev'us aŭd'i, dir'at'a'n kaj gest'at'a'n de mi'a amik'o. S - ro Speranskij est'as mir'ind'a rakont'ist'o, kiu, laŭ la esprim'o de ni'a franc'a fabl'ist'o La Font'ain'e, mult'o'n vid'is kaj mult'o'n memor'is. El li'a facil'a esperant'o flu'ad'is sen'ĉes'e anekdot'o'j ĉu sprit'a'j, ĉu serioz'a'j, ĉiu'j karakteriz'a'j, kiu'j aper'ig'is laŭ vigl'a kaj viv'ŝajn'a aspekt'o la hom'o'j'n kaj aĵ'o'j'n de Rus'uj'o. Vic'e li pentr'ad'is al mi la viv'ad'o'n de la kamp'ar'an'o'j, de la urb'an'o'j, tiu'n, tre special'a'n, de la riĉ'a'j komerc'ist'o'j, kiu'j konserv'is ĉiu'j'n tradici'o'j'n de la antikv'a Rus'uj'o;— la mor'o'j'n de la Krimeaj Tatar'o'j, simil'ant'a'j'n tiu'j'n de ni'a'j islam'an'o'j de Alĝerio, la strang'a'j'n kutim'o'j'n de la Baŝkir'o'j, du'on'sovaĝ'ul'o'j loĝ'ant'a'j en la guberni'o orenburga, kiu'j si'n nutr'as per ĉeval'aĵ'o, sed antaŭ'e met'as ĝi'n sur la dors'o'n de si'a'j viv'ant'a'j ĉeval'o'j, uz'as ĝi'n kiel sel'o'n kaj ĝi'n manĝ'as nur kiam ĝi est'as sufiĉ'e prem'eg'at'a de la korp'o de l rajd'ist'o'j kaj en'penetr'at'a de la ŝvit'o de l ĉeval'o'j. Ali'a'j'n foj'o'j'n, mi'a amik'o pren'is el si'a bibliotek'o i'a'n verk'o'n de la rus'a poet'o, aŭ de Tolstoj, prefer'e de Gogol, la glor'a kant'ist'o de Ukrainio kaj satir'ist'o de la tiam'a rus'a societ'o, kaj li traduk'is rekt'e en Esperant'o'n paĝ'o'n el ili, klar'ig'ant'e al mi ĉiu'j'n alud'o'j'n, ĉiu'j'n apart'aĵ'o'j'n, ne kompren'ebl'a'j'n por fremd'a leg'ant'o. Kaj dank al li'a viv'plen'a komentari'o, al li'a'j mult'eg'a'j rakont'o'j, tiu strang'a Rus'uj'o, tiel mal'simpl'a kaj konfuz'a en si'a nun'a trans'ir'a stat'o, dis'volv'iĝ'is antaŭ mi'a'j okul'o'j, kiel per magi'a kalejdoskop'o, iĝ'is por mi pli kaj pli kon'at'a, pli kaj pli kutim'a kaj simpati'a.

Oft'e, dum la vesper'o, li'a frat'in'o kaj ŝi'a edz'o part'o'pren'is en ni'a'j parol'ad'o'j. Kvar'op'e, ni far'is famili'a'n rond'o'n ĉirkaŭ s - in'o Speranska en la salon'o. La patr'in'o kaj bo'frat'o de s - ro Speranskij aparten'as al tiu nobl'a ar'o da hom'o'j, kiu'j en Rus'uj'o si'n dediĉ'as al la kler'ig'o de si'a'j mal'kler'a'j frat'o'j, kun fervor'o memor'ig'ant'a tiu'n de la primitiv'a'j krist'an'o'j. Ŝajn'as ke, perd'int'e si'a'j'n antaŭ'a'j'n kred'o'j'n, ili bezon'as nov'a'n kvazaŭ religi'a'n ideal'o'n, kaj ĝi'n trov'as, en si'a entuziasm'o por si'a instru'ist'a misi'o. Tiel, malgraŭ fort'a kler'ec'o kaj super'a kapabl'ec'o, la frat'in'o de mi'a gast'ig'ant'o, si'n tut'e don'is, kun si'a edz'o, por la instru'o de la simpl'ul'o'j, kaj kun li, labor'is ĉe firm'o, fond'it'a de riĉ'eg'a filantrop'o, kiu el'don'is kaj dis'vast'ig'is ĉe la mal'riĉ'ul'o'j mal'kar'a'j'n libr'et'o'j'n, literatur'a'j'n kaj instru'ant'a'j'n.

Kun ŝi ni parol'is pri Rus'uj'o, pri ĝi'a est'int'o, ĝi'a nun'a stat'o, konfuz'a kaj mal'facil'a, kaj pri ni'a'j esper'o'j je ĝi'a est'ont'a prosper'o dank al raci'a evoluci'o per ĉiam progres'ant'a kler'ig'o de la popol'o.

Post'e ŝi sid'iĝ'is antaŭ la fortepian'o kaj lud'is al ni i'a'n bel'a'n rus'a'n ari'o'n. Apog'at'e kontraŭ la kusen'o'j de mi'a kanap'o, fum'ant'e parfum'it'a'n rus'a'n cigared'et'o'n, mi profund'iĝ'is en mi'a'j pri'pens'o'j, lul'at'a de tiu du'on'orient'a melodi'o, kiu si'n miks'is kun la memor'aĵ'o'j de ni'a ĵus fin'it'a konversaci'o. Strang'a sent'o kapt'is mi'n. Ŝajn'is, ke mi est'as tut'e en'penetr'at'a de tiu rus'a atmosfer'o, kiu mi'n ĉirkaŭ'is, ke mi iĝ'as an'o de tiu famili'o, kies ĉiu'j pens'o'j, opini'o'j kaj viv'kondiĉ'o'j est'is tiom al mi kutim'a'j. Kiom mal'proksim'a'j, konfuz'a'j,— eĉ fremd'a'j !— ŝajn'is al mi tiam Franc'uj'o, Alĝerio, mi'a antaŭ'a pens'ar'o, mi'a franc'a " mi "! Pen'o'n mi bezon'is, por re'e konsci'i mi'a'n real'a'n person'ec'o'n, kaj kun mir'eg'o, mi ek'memor'is subit'e, ke mi est'as efektiv'e inter fremd'a'j hom'o'j, kiu'j'n mi kon'is nur de kelk'a'j semajn'o'j, kies naci'a'n lingv'o'n mi ne sci'as tiel, kiel ili ne sci'as la mi'a'n, ke inter ni sol'a lig'il'o kaj komunik'il'o est'as nur art'e'far'it'a lingv'o !

Dum mi'a ĉe'est'ad'o en Sum'i, mi far'is en la ĉirkaŭ'a'j'n vilaĝ'o'j'n mult'a'j'n ekskurs'o'j'n kaj ĉie ricev'is, dank al mi'a amik'o, tre kor'a'n akcept'o'n. Pri'skrib'i ĉiu'j'n ili'n detal'e, est'us tro long'e kaj, fin'e, enu'ig'e por mi'a'j leg'ant'o'j. Mi rakont'os, kiel ekzempl'o'n, nur unu el tiu'j vojaĝ'et'o'j.

I'a'n tag'o'n, s - ro Speranskij kaj mi decid'is, ke la morgaŭ'a'n tag'o'n, ni vetur'os fru'maten'e per poŝt'a vetur'il'o, en Olŝanka n, mal'proksim'a'n je 20 verst'o'j, ĉe li'a'n amik'o'n s - ro Lintvarev, kie ni pas'ig'os du tag'o'j'n, por ke mi kon'at'iĝ'u kun la kamp'ar'a viv'ad'o.

Je la tag'iĝ'o mal'fort'a frap'et'o kontraŭ la ekster'a vitr'o de mi'a du'obl'a fenestr'o vek'is mi'n. Mi salt'is el mi'a fer'lit'et'o, for'puŝ'is la nokt'a'n kurten'o'n de la fenestr'o kaj vid'is, en la kort'o, la " jamŝĉik on " aŭ poŝt'a'n vetur'ig'ist'o'n, kiu tiel anonc'is, ke li ni'n atend'as.

Ni vestiĝ'is kaj maten'manĝ'is sen'bru'e por ne mal'kviet'ig'i la dorm'ant'ar'o'n de ni'a dom'o, kaj baldaŭ, komfort'e sid'ant'a'j en ni'a poŝt'a kaleŝ'o, ni fier'e rul'iĝ'is sur la pint'a'j pavim'o'j de l strat'o'j de Sum'i, per la tut'a rapid'pov'o de ni'a'j bon'a'j ĉeval'o'j, kiel dec'as por vetur'il'o de jamŝĉiko, honor'dev'ig'at'a montr'i si'a'n super'ec'o'n antaŭ la modest'a'j tra'pas'ant'a'j," izvoŝĉiki "( urb'a'j vetur'ig'ist'o'j ) aŭ la muĵikoj, konduk'ant'a'j en la bazar'o'n si'a'j'n ĉar'et'o'j'n, plen'a'j'n da lign'aĵ'o aŭ da legom'o'j. Kaj, efektiv'e, tut'e brav'ul'a ŝajn'is ni'a fier'a jamŝĉiko, kun si'a bel'a ruĝ'a ĉemiz'o, si'a ĉap'o, ornam'at'a per pav'plum'o, dum li stimul'is si'a'j'n ĉeval'o'j'n per am'em'a'j vort'o'j:

— Nno, parenc'in'o'j ! Nno, brav'ul'o'j ! Plej'rapid'u, mi'a'j kolomb'et'o'j !

Kaj la tint'il'o'j de la jung'il'o'j gaj'e kant'et'as, dum ni rapid'e tra'pas'as la last'a'j'n dom'et'o'j'n de la urb'o. Ni'a'j " parenc'in'o'j " est'as fortik'a'j, la risort'o'j de ni'a vetur'il'o bon'eg'a'j, kaj tio est'as bon'ŝanc'a, ĉar la kav'o'j ne mank'as sur la rus'a'j voj'o'j. Ŝajn'as, ke la administraci'o las'as al la vetur'il'o'j la task'o'n ili'n eben'ig'i per si'a'j rad'o'j; ĝi'a rol'o konsist'as nur star'ig'i, dekstr'e kaj mal'dekstr'e, du vic'o'j'n de lign'a'j fost'et'o'j por montr'i la voj'direkt'o'n, kiam " av'o - frost'o " kovr'as ĉio'n, voj'o'j'n kaj kamp'o'j'n, per sen'diferenc'a mantel'o de neĝ'o.

Bedaŭr'ind'e, nun ne est'as neĝ'o, sed abomen'a polv'eg'o de tiu sen'ŝton'a nigr'a'ter'o de Ukrainio, kiu polv'iĝ'as, kiam ĝi ne ŝlim'iĝ'as. Mi tiam kompren'as, pro kio vir'o'j, vir'in'o'j kaj infan'o'j, ĉiu'j tie uz'as bot'o'j'n: ĉu pro la neĝ'o, ĉu pro la kot'o, ĉu pro la polv'o, kie la pied'o'j en'ŝov'iĝ'as ĝis la maleol'o'j, ali'a'j ŝu'o'j ne est'as uz'ebl'a'j !

Nun ni tra'ir'as kun mult'a'j sku'o'j dekliv'a'n voj'o'n tra la sub'urb'a vilaĝ'et'o Luk'a, kies loĝ'ant'o'j preskaŭ ĉiu'j labor'as en la fabrik'ej'o de Ĥaritonenko. Antaŭ ni'a rapid'a vetur'il'o kun'e kun nigr'a'j pork'et'o'j kaj preskaŭ tiom mal'pur'a'j, fervor'e de'flank'iĝ'as ĉifon'vest'at'a'j bub'o'j, kiu'j far'as al ni respekt'a'j'n riverenc'o'j'n kaj pet'as mon'er'o'n per akr'a voĉ'o.

Post la vilaĝ'o, la voj'o al'flank'iĝ'as la river'o'n Psjol on kaj post'e tra'pas'as ĝi'n per lign'a pont'et'o apud akv'o'muel'il'o.

Tie, ni'a jamŝĉiko halt'as kaj mi'a amik'o pet'as mi'n for'ir'i de la vetur'il'o.

— Ĉar la pont'et'o est'as iom mal'nov'a kaj ŝancel'iĝ'em'a, pli si'n'gard'e est'as pas'i sur ĝi pied'ir'e sen la vetur'il'o, kiu re'ating'os ni'n post'e.

Efektiv'e, mult'a'j plank'o'j de tiu pont'o est'as putr'int'a'j, kaj mi tre tim'as ke, malgraŭ la trab'o'j, en'ŝov'at'a'j kontraŭ'flu'e por ŝirm'i ĝi'n kontraŭ la printemp'a glaci'flos'aĵ'o, la glaci'romp'iĝ'o for'port'os la tut'a'n lign'aĵ'ar'o'n ! Ceter'e, tio ebl'e est'us bon'a, dev'ig'ant'e la reg'ist'ar'o'n far'i nov'a'n pont'o'n !

Sur la ali'a bord'o est'as herb'o'plen'a marĉ'o, kiu'n ni pov'as tra'vetur'i dank al mason'it'a ŝose'o. Kiel la reg'ist'ar'o pov'is far'i tiu'n proporci'e mult'e'kost'a'n konstru'aĵ'o'n, kiam ĝi ne pov'as eĉ ripar'i lign'a'n pont'et'o'n ? Mi'a amik'o klar'ig'is tiu'n mister'o'n, respond'ant'e mi'n, ke la ŝose'o est'as konstru'it'a de privat'ul'o.

Ĉirkaŭ ni, inter kan'ar'o'j, plaŭd'naĝ'as divers'a'j akv'o'bird'o'j, precip'e anser'o'j kaj anas'o'j, kaj eĉ, en tiu ŝlim'a akv'o, petol'as kaj si'n ban'as kelk'a'j nud'a'j bub'o'j. Sed la marĉ'o ne est'as vast'a, kaj baldaŭ ni vetur'as en la ukrainia step'o.

Jam la ruĝ'a sun'o tut'e lev'iĝ'is super la horizont'o kaj, tra flok'ar'o de blank'a'j nub'et'o'j, dis'ŝut'as hel'ig'a'j'n kaj varm'ig'a'j'n radi'o'j'n sur la kamp'ar'o'n, kiu dis'vast'iĝ'as ond'o'lini'e ĝis ne'vid'ebl'ej'o. Nur mal'oft'a'j arb'o'j, popl'o'j aŭ betul'o'j, kaj, ia'foj'e, vent'o'muel'il'o, kies flug'il'o'j turn'iĝ'as per la vent'et'o de la step'o'j, romp'as la uniform'ec'o'n de tiu sen'fin'a ond'o'form'a eben'aĵ'eg'o. Oni ne renkont'as tie, kiel en ni'a'j okcident'a'j land'o'j, dom'et'o'j'n dis'e konstru'at'a'j'n apud tuf'o de arb'o'j: la kamp'ar'an'o'j rus'a'j mal'ŝat'as est'i izol'a'j kaj ĉiam si'n grup'ig'as po vilaĝ'o'j.

La natur'o est'as fru'matur'ig'a en Rus'uj'o. Oni sem'as tuj post la printemp'iĝ'o, t. e. dum la du'a du'on'o de mart'o, kaj nun, en la komenc'o de juli'o, la fojn'o jam est'as falĉ'it'a. Oni rikolt'as sekal'o'n, aven'o'n kaj tritik'o'n, kiu'j'n oni super'ŝut'os sur la vend'ej'o'n Eŭrop'a'n. Ukrainio kaj Nord'amerik'o est'as la du proviz'ej'o'j de Eŭrop'o por tritik'o. La nigr'a ter'o de sud'a Rus'uj'o est'as ankoraŭ nov'a kaj tre frukt'o'don'a; raci'e divid'at'a, ĝi cert'ig'us sufiĉ'a'n viv'rimed'o'n al ĝi'a tut'a loĝ'ant'ar'o. Bedaŭr'ind'e grand'a part'o de ĝi est'as posed'at'a de riĉ'eg'a'j bien'hav'ant'o'j, kaj la ne'kler'ec'o de la muĵikoj, kiu'j posed'as la ceter'o'n ig'as ili'n tro facil'e viktim'o'j de la rikolt'aĉet'ist'o'j. Tiu'j spekulaci'ist'o'j, profit'ant'e la mal'riĉ'ec'o'n de si'a'j vend'ist'o'j, konsent'as al ili mal'simpl'a'j'n antaŭ'a'j'n prunt'e'don'o'j'n, per kiu'j ili tiel konfuz'ig'as si'a'j'n kalkul'o'j'n, ke la kompat'ind'ul'o'j ne pov'as ili'n kontrol'i. Plej'oft'e, ili ne sci'as leg'i kaj skrib'i, kaj dev'as konfid'i al la vilaĝ'a skrib'ist'o, kiu inter'konsent'as kun la aĉet'ant'o, por ili'n perfid'i. Tiel, ĉu posed'at'e de bien'ul'o'j, ĉu ekspluat'at'e de la muĵikoj, la rus'a ter'o tro oft'e util'as nur por pli'riĉ'ig'i mal'mult'a'j'n anstataŭ don'i facil'a'n viv'ad'o'n al tiu'j, kiu'j ĝi'n efektiv'e frukt'ig'as.

Tio'n klar'ig'is al mi s - ro Speranskij; kaj mi rigard'is tra'paŝ'ant'a'j'n, la long'a'j'n sekv'ant'ar'o'j'n de mal'alt'a'j ĉar'et'o'j, kiu'j'n tir'is mal'rapid'e par'o'j de pri'pens'em'a'j bov'o'j, dum sur la flav'a'j amas'ig'it'a'j fask'et'o'j la konduk'ant'o'j apati'e stern'iĝ'is.

— Simbol'a apati'o de tiu'j simpl'ul'o'j, mi rimark'ig'is. Kiom long'e ĝi daŭr'ad'os, kaj ĉu ne danĝer'a est'os la vek'iĝ'o ?

— Neni'u pov'as ĝi'n dir'i,— respond'is mi'a amik'o.— Tamen, eĉ nun, est'as not'ind'a antaŭ'sign'et'o. Rimark'u, ke mult'a'j el tiu'j muĵikoj, vid'int'e mi'a'n uniform'o'n, ne salut'as: antaŭ kelk'a'j jar'o'j, tio ne est'us okaz'int'a, kaj tio pruv'as intern'a'n mal'kontent'o'n, kiu ebl'e kaŭz'os al ni surpriz'o'j'n.

Tiel parol'ant'e, ni est'is al'vetur'ant'a'j apud la vilaĝ'eg'o Ĉerneĉina, de kiu ni'n dis'ig'is nur river'et'o tra'ir'ebl'a per lign'a pont'et'o. Sed tiu pont'et'o, pli mal'feliĉ'a ol tiu de Luk'a, jam est'is tut'e dis'romp'it'a kaj pacienc'e atend'is, ke oni bon'vol'os ĝi'n ripar'i. Ĉar ni ne pov'is, ankaŭ, atend'i tiu'n bon'vol'o'n, ni far'is kiel la loĝ'ant'o'j de Ĉerneĉina, ni ĉirkaŭ'ir'is la river'et'o'n ĝis ali'a pont'et'o. Tio prokrast'ig'is ni'n je du'dek minut'o'j, sed, en Rus'uj'o," tim'e is not money ".

La vilaĝ'eg'o'n tiam ni ne vizit'is, kaj ni halt'is nur moment'e, por trink'ig'i ni'a'j'n spir'eg'ant'a'j'n " parenc'in'o'j'n ". Jun'ul'in'o, vest'it'a pentr'ind'e per ruĝ'e'brod'it'a ĉemiz'o ĉerp'is akv'o'n el put'o, fos'it'a en la strat'o mem kaj ŝirm'at'a per tegment'et'o kun sankt'a ikon'o. Ni'a vetur'ig'ist'o, pi'e si'n sign'is kruc'e antaŭ la ikon'o, kaj pet'is de la nov'a Rebekka unu sitel'o'n da akv'o, kiu'n li pag'is, ne per bibli'a edz'iĝ'propon'o, sed pli modern'e, per kelk'a'j mon'er'o'j.

Kaj post'e," nno kolomb'et'o'j "! Ni'a kaleŝ'o re'e rapid'is sur la pulv'o'plen'a step'o. Post kelk'a'j verst'o'j, la aspekt'o de la pejzaĝ'o ŝanĝ'iĝ'is, ĉar ni al'proksim'iĝ'is la provinc'o'n Kursk, mez'a'n inter Mal'grand'a kaj Grand'a Rus'uj'o. La kamp'ar'o iĝ'is pli mal'eben'a, la arb'o'j pli oft'a'j. Fin'e, ni'a voj'o tord'e dis'volv'iĝ'is inter krut'a dekliv'o, kiu'n arb'ar'et'o kron'is, kaj la profund'e fos'it'a flu'ej'o de la river'o Psjol, tie proksim'a de si'a font'o, kaj iĝ'ant'a nun modest'a river'et'o.

Sur ter'alt'aĵ'et'o jun'a kamp'ar'an'o, help'at'a de amik'o, konstru'is lign'a'n dom'et'o'n. S - ro Speranskij salut'is li'n per gaj'a ek'kri'o, kiu'n li afabl'e respond'is.

— Mi amik'iĝ'is,— klar'ig'is mi'a amik'o, kun tiu tre saĝ'a kaj iom kler'a muĵiko. mitrofano ĵus fianĉ'iĝ'is, kaj, kiel kutim'e, konstru'as si'a'n edz'iĝ'a'n nest'o'n antaŭ ol pren'i edz'in'o'n. Ni vizit'os li'n post'e ĉe li'a'j ge'patr'o'j kaj pet'os, ke li montr'u al vi vilaĝ'a'j'n danc'ist'o'j'n.

Ni'a vojaĝ'o est'is fin'iĝ'ant'a. Re'e stimul'at'a'j per la kares'o'j de l vip'o kaj de l am'em'a'j vort'et'o'j de ni'a jamŝĉiko, ni'a'j bon'eg'a'j " parenc'in'o'j " triumf'e galop'is en larĝ'a ale'o, border'at'a per palis'o'j plekt'it'a'j el salik'aĵ'o'j, kaj vic'o de pentr'ind'a'j dom'et'o'j. Ni al'vetur'is antaŭ bar'il'o, kiu'n serv'ist'o mal'ferm'is, ni en'ir'is en vast'a'n kort'o'n, kiu'n ĉirkaŭ'is vetur'il'ej'o'j, ĉeval'a'j, bov'a'j kaj ŝaf'a'j stal'o'j kun la tut'a il'ar'ej'o, neces'a por ekspluat'i grand'a'n bien'o'n. Post'e aper'is ĝarden'o, kiu'n ombr'is alt'kresk'a'j arb'o'j. Bel'a hund'eg'o ni'n akompan'is per laŭt'a'j boj'o'j. Fin'e, ni'a vetur'il'o halt'is antaŭ la verand'o de dom'o, graci'e kovr'at'a de foli'ar'o'j. Tie mi'n atend'is la mastr'o'j de tiu bien'o, s - in'o Lintvareva kaj ŝi'a fil'o.

Kiel mult'a'j bien'ul'o'j de Rus'uj'o, s - ro Lintvarev oft'e vojaĝ'is kaj pov'as iom parol'i per ĉiu'j ĉef'a'j lingv'o'j de Eŭrop'o. Mi do pov'is sen'per'e babil'i kun mi'a nov'a gast'ig'ant'o, kies bon'humor'ec'o kaj afabl'a akcept'o tuj facil'ig'is mi'n. Laŭ la bel'a rus'a kutim'o, li dir'is al mi:

— Bon'vol'u konsider'i tiu'n dom'o'n, kiel vi'a'n, kaj kondut'u tut'liber'e, kiel en vi'a hejm'o !

Kaj li akompan'is mi'n en la bien'o por kon'ig'i ĝi'n al mi. La dom'o star'as kontraŭ lag'et'o, kiu'n oni pov'as vid'i el post'a verand'o. Ĉirkaŭ'e est'as la flor'a'j, frukt'a'j kaj legom'a'j ĝarden'o'j, kaj, pli mal'proksim'e, la kultur'ej'o, kiu etend'iĝ'as al la nord'o, inter bel'et'a'j alt'aĵ'et'o'j ĉe la lim'o de la guberni'o Kursk. Je la mal'dekstr'a flank'o de la dom'o, apud herb'ej'o, ombr'at'a de bel'eg'a'j arb'eg'o'j, dens'a arb'ar'et'o kuŝ'as sur plat'aĵ'et'o, kiu antaŭ'e'n'ir'as kiel promontor'o kaj permes'as ĝu'i ĉirkaŭ'vid'o'n super la step'ar'o. Kiom majest'e impres'ig'a dev'as est'i tiu panoram'o, kiam la nord'a vintr'o kovr'as la sen'fin'a'n eben'aĵ'eg'o'n per uniform'a tapiŝ'o de neĝ'o, blind'ig'e bril'ant'a sub la radi'ant'a sun'o ! Tiam la tut'a natur'o silent'as kaj ŝajn'as mort'int'a sub tiu glaci'ig'a kovr'il'o. Nur mal'oft'a'j glit'vetur'il'o'j kaj mal'sat'a'j lup'o'j ia'foj'e punkt'e'mark'as la blank'aĵ'o'n, sol'a'j atest'ant'o'j de la viv'o, intern'e kaŝ'at'a.— Nun, kontraŭ'e, kia viv'potenc'o ĉirkaŭ'as mi'n ! Mi'a'j pied'o'j prem'as fleks'ebl'a'n herb'o'n kaj dis'ŝut'it'a'j'n en ĝi graci'a'j'n flor'et'o'j'n, kiu'j'n ond'ig'as la step'a vent'et'o. Tie svarm'as la mult'eg'o de la insekt'ar'o, formik'o'j kaj labor'em'a'j abel'o'j, zum'ant'a'j muŝ'o'j, kaj, ho ve ! suĉ'em'a'j kul'o'j, ŝajn'ant'a'j kred'i, kiel simpl'a'j hom'o'j, ke la mond'o'n oni fabrik'is special'e por ili, kaj ke ili rajt'as profit'i mi'a'n sang'o'n, kiel mi la lakt'o'n de bov'in'o'j. En la foli'ar'o'j de la arb'ar'et'o mal'antaŭ star'ant'a, la bird'ar'o pep'as, flirt'as kaj batal'as, dum ĉirkaŭ mi kviet'a'j brut'o'j dorm'et'as al si'n paŝt'as laŭ medit'em'a mal'rapid'ec'o. La apud'est'o'n de l hom'o'j oni diven'as nur per ili'a'j far'it'aĵ'o'j, kamp'o'j ĵus falĉ'it'a'j kaj dom'et'o'j, tegment'it'a'j per pajl'o, sed en tiu hor'o, ĉiu'j, vir'o'j kaj vir'in'o'j, est'as okup'at'a'j pri la draŝ'ad'o, kiu'n kon'ig'as la bas'a ronk'ad'o de ne'vid'ebl'a maŝin'o.

Post ĝeneral'a esplor'ad'o de la ĉirkaŭ'aĵ'o'j, ni vizit'is la dom'ar'et'o'n de la muĵikoj. Antaŭ kvar'dek jar'o'j, kiam ekzist'is la servut'ec'o, oni kalkul'is la valor'o'n de ĉiu bien'o, ne per la nombr'o de ĝi'a'j " desjatini "( ter'mezur'o'j ), sed per tiu de la " anim'o'j ", t. e. de l servut'ul'o'j, kiu'j ĝi'n kultur'is. Period'a'j en'registr'o'j kontrol'is la nombr'o'n de tiu'j anim'o'j kaj per ĝi determin'is la impost'ŝuld'o'n de l bien'o. La muĵiko valor'ig'is la bien'o'n ne nur ĉar li don'is al la mastr'o ter'labor'o'n, sed ankaŭ ĉar li dev'is pag'i al li special'a'n taks'o'n, nom'at'a'n " obrok ", divers'valor'a'n laŭ la pag'ebl'ec'o de l muĵiko kaj la bezon'o'j de l sinjor'o; li ne pov'is for'las'i la bien'o'n aŭ edz'iĝ'i sen la permes'o de li'a posed'ant'o. Hodiaŭ, liber'ig'it'a per la leĝ'o, la muĵiko mem'posed'as si'a'n dom'et'o'n kaj iom da ter'o; kaj, ĉar tiu bien'et'o ne sufiĉ'us por nutr'i li'a'n famili'o'n, li dung'e'kultur'as la bien'o'n de la sinjor'o. La el'servut'ig'o ne far'is praktik'e grav'a'n pli'bon'ig'o'n en li'a stat'o, ĉar se ĝi mal'ebl'ig'is la tro'uz'o'j'n de la land'estr'o kontraŭ la land'servut'ul'o, ali'part'e, ĝi las'is la ne'kler'a'n kamp'ar'an'o'n sen protekt'ad'o kontraŭ la mal'honest'a'j spekulaci'ist'o'j, kiu'j nun li'n tromp'as.

Feliĉ'e, inter la land'sinjor'o'j est'as liberal'a'j hom'o'j, kiu'j don'as volont'e al si'a eks'servut'ul'ar'o ne'profit'em'a'j'n konsil'o'j'n kaj kvazaŭ patriark'a'n protekt'ad'o'n. Rekompenc'e, la muĵikoj ne ĉes'is montr'i antaŭ ili tradici'a'n respekt'o'n, kiu don'as al ili'a'j kun'rilat'o'j fizionomi'o'n apart'a'n kaj kurioz'a'n. Ceter'e ĉiu'j kler'ul'o'j de Rus'uj'o, eĉ la plej entuziasm'a'j pri la muĵikoj ( kaj en tiu naci'o dank al Tolstoj ili est'as mult'eg'a'j ) uz'as por ili'n al'parol'i ton'o'n du'on'rid'em'a'n, du'on'protekt'em'a'n kiel, ĉe ni, plen'aĝ'ul'o parol'as al knab'o. Ja tiu kondut'o est'as prav'a, ĉar la rus'a kamp'ar'an'ar'o, kiu ĝis nun ne dis'volv'iĝ'is intelekt'e, est'as kvazaŭ knab'ar'o, knab'ar'o mult'nombr'a, en kiu sid'as la fatal'o de tiu naci'o, promes'don'a aŭ minac'plen'a laŭ la direkt'o, kiu'n elekt'os ili'a nun'a evoluci'o. Tio'n bon'e kompren'is la ador'at'o de la rus'a'j kler'ul'o'j, graf'o Le'o Tolstoj, kiam, decid'int'e dediĉ'i si'n al la eduk'ad'o de la simpl'ul'o'j, li mal'grand'ig'is si'a'n tut'mond'e fam'a'n talent'o'n de verk'ist'o ĝis la intelekt'a kresk'iĝ'o de la muĵikoj, por skrib'i de tiam nur tiu'j'n infan'ind'a'j'n fabel'o'j'n, kiu'j mir'ig'as kaj el'rav'ig'as li'a'n fremd'a'n leg'ant'ar'o'n. Simil'e al Tolstoj, ag'as ankaŭ mult'a'j rus'a'j kler'ul'o'j kaj si'a'flank'e la kamp'ar'an'o'j respond'as ili'n per du'on'naiv'a, du'on'fid'em'a rid'et'o, kiu strang'e kontrast'as kun ili'a esplor'em'a kaj ironi'a rigard'o.

— Kio real'e est'as en tiu'j krud'a'j cerb'o'j, mi pens'is dum kelk'a'j muĵikoj renkont'ant'e ni'n, salut'is s - ro'n Lintvarev, ĉu tio ĉi est'as ver'a'j dank'o kaj respekt'o por bon'a kaj favor'em'a patron'o aŭ, ĉu, kontraŭ'e, sekret'a envi'o de mal'fort'ul'o al fort'ul'o, kaj la pra'av'a mal'am'o de la id'o'j de l sub'prem'it'o'j kontraŭ la id'o de l sub'prem'int'o'j ? Tio'n montr'os la est'ont'o.

Mi'a'j gast'ig'ant'o'j, sincer'e liberal'a'j, si'n montr'is tiam tre konfid'em'a'j kaj entuziasm'a'j kaj al mi ŝajn'as, ke ili opini'is mi'n iom tro skeptik'em'a kaj moder'em'a. Ili'a bel'a entuziasm'o tut'e memor'ig'is al mi tiu'n de la franc'a nobel'ul'ar'o sam'temp'a je Voltaire kaj J. J. Rousseau. Sed nun, la rus'a'j nobel'o'j ankaŭ hav'as si'a'n post'revoluci'a'n eksperiment'o'n, kaj, ia'foj'e, mi demand'as mi'n, ĉu mi'a'j gast'ig'ant'o'j ne ŝanĝ'is iom'et'e si'a'n opini'o'n ?

Mi memor'as plezur'e ni'a'j'n parol'ad'o'j'n dum la tag'a'j kaj vesper'a'j manĝ'ad'o'j, kiu'j'n lert'e prezid'is ni'a dom'mastr'in'o. Mi ankoraŭ vid'as kvazaŭ antaŭ mi'a'j okul'o'j, ŝi'a'n alt'a'n kaj elegant'a'n figur'o'n, ŝi'a'n vizaĝ'o'n esprim'a'n kaj sprit'a'n, kaj tiu'n penetr'em'a'n rigard'o'n, kiu est'us konfuz'ig'a, se ne ĝi'n dolĉ'ig'us bon'em'a du'on'rid'et'o. Ŝi ne pov'is, aŭ, pli ĝust'e'dir'e, ne konsent'is parol'i franc'e kaj mi dev'is, por ni'a'j konversaci'o'j, uz'i la per'o'n de ŝi'a fil'o aŭ de mi'a amik'o. Sed ŝi perfekt'e kon'is ni'a'n nun'a'n franc'a'n literatur'o'n,— mult'e pli bon'e, o ve ! ol mi mem kon'is la rus'a'n,— kaj ŝi si'n montr'is fervor'a admir'ant'in'o de Emil'e Zola. Tiu franc'a aŭtor'o est'as la prefer'at'o de la rus'a'j leg'ant'o'j, kiel plej simil'a, per si'a verk'manier'o, je la nun iom krud'a real'ism'ec'o de la slav'a verk'ist'ar'o.

— Volont'e mi konsent'as kun vi,— mi dir'is,— pri la potenc'o de observ'ad'ist'o kaj de pri'skrib'ist'o de Zola. Li'a'j roman'o'j ia'foj'e alt'iĝ'is, per la fort'o de la ver'ec'o kaj de la viv'pov'ec'o ĝis la bel'ec'o de modern'a epope'o, sed, pro ĝi'a talent'o mem mi bedaŭr'as, ke tro sistem'e li montr'as la mal'bon'a'j'n flank'o'j'n de ni'a hom'ar'o. Tiel far'ant'e, li iĝ'is iom mal'ver'a, sam'e kiel est'us fiziologi'ist'o, kiu, por montr'i, kia est'as la hom'a korp'o, pren'us si'a'j'n ekzempl'o'j'n nur en mal'san'ul'ej'o. Pro tio mi tim'as, ke vi, sinjor'in'o, kaj la mult'a'j estim'ind'a'j fremd'ul'o'j, kiu'j leg'as li'a'j'n pri'skrib'o'j'n, hav'u pri ni'a franc'a societ'o mal'favor'a'n, kaj, mi pov'as dir'i, ne prav'a'n opini'o'n.

— Ver'a respond'o de franc'o'j, ĉiam ĝentil'a'j kaj fier'a'j, neniam serioz'a'j ! Sed kviet'ig'u, sinjor'o franc'o, vi'a'n naci'a'n ofend'em'ec'o'n !— respond'is kun bon'a rid'o s - in'o Lintvareva.— Ni ne opini'as, ke Zola montr'as la mal'virt'o'j'n de l franc'o'j, sed tiu'n de l hom'o'j, kia ajn est'as ili'a naci'ec'o. Ĉiu'j hom'o'j est'as sam'valor'a'j, franc'o'j aŭ rus'o'j, riĉ'ul'o'j aŭ mal'riĉ'ul'o'j, nobel'o'j aŭ muĵikoj. La verk'ar'o de Zola est'as la spegul'aĵ'o ne de unu naci'o, sed de la tut'a hom'ar'o.

— Est'u tio, mi dir'is. Sed ĉu talent'a verk'ist'o ne dev'as cel'i la anim'a'n pli'bon'iĝ'o'n de si'a leg'ant'ar'o kaj, por tio, montr'i en si'a'j libr'o'j imit'ind'a'j'n ekzempl'o'j'n prefer'e ol mal'estim'ind'a'j'n hom'o'j'n ?

— Jes, se li verk'as por infan'o'j, ne, se li si'n turn'as al prudent'a'j hom'o'j. La plej'bon'a instru'ad'o por plen'aĝ'a'j hom'o'j rezult'as el la spert'o mem de la viv'o, kaj el ĝi'a tut'e sincer'a pri'skrib'o, tia kia ĝi est'as. Mal'prav'e oni supoz'us, ke ver'o bezon'as art'ornam'o'n, i'a'n ideal'a'n poezi'ig'o'n. Impres'ig'a est'as nur la viv'o krud'a. Vi'a Zola, ni'a Gorkij kaj ni'a Tolstoj pli mult'e far'is por la pli'bon'ig'o de l hom'ar'o, ol cent'o'j de moral'a'j kaj religi'a'j libr'o'j !

Tiel parol'is, per fort'a kaj konvink'at'a voĉ'o tiu nobel'in'o, for'spirant'e al la plafon'o la blank'a'j'n fum'rond'et'o'j'n de la bon'odor'a'j cigared'o'j, kiu'j'n, kiel mult'a'j rus'in'o'j, ŝi fum'ad'is dum la tut'a tag'o. Kaj dum'e, super ŝi'a kap'o, en angul'o de la manĝ'o'ĉambr'o, trankvil'e bril'et'is lum'et'o pi'e pend'ig'it'a antaŭ la sankt'a ikon'o, eks'protekt'ant'o de tiu dom'o, nun last'a post'sign'o de la temp'o, apenaŭ pas'int'a, kiam la nobel'o'j ne leg'is Zola kaj posed'is servut'ul'o'j'n !

Tiu'n sam'a'n kontrast'o'n mi konstat'is, dum la sam'a vesper'o, kiam mi en'ir'is en mi'a'n dorm'o'ĉambr'o'n. Vitr'at'a ŝrank'o montr'is ar'o'n de sankt'a'j figur'o'j kaj pi'a'j aĵ'et'o'j, arka'ism'e kolor'ig'it'a'j. Sed, sur antaŭ'met'it'a bret'o, amas'iĝ'is libr'et'o'j de popol'a el'don'ej'o, kiu cel'as dis'vast'ig'i la modern'a'n kler'ec'o'n ĉe la muĵikoj kaj labor'ist'o'j !

Vi.

La post'a'n tag'o'n, je mi'a vek'iĝ'o, s - ro Speranskij propon'is al mi maten'a'n promen'o'n en la bien'o de s - ro Lintvarev. Mi plezur'e akcept'is. Ni'n akompan'is dek'du'jar'a gimnazi'an'o, Kolja ( Nikolĉjo ), jam fervor'a adept'o de l sport'o, kiu'n sankt'a Hubert'o plej'ŝat'is, kaj arm'at'a per mal'mult'pez'a karaben'o por paf'i al la bird'o'j. Pri tio mi dev'as dir'i, ke Rus'uj'o est'as paradiz'o por ĉas'ist'o'j pro la mult'eg'o kaj divers'ec'o de ĝi'a ĉas'aĵ'o, kaj s - ro Lintvarev est'is propon'int'a al mi interes'a'j'n kaj frukt'o'plen'a'j'n ĉas'esplor'o'j'n. Bedaŭr'ind'e mi, kiel s - ro Speranskij, tut'e ne ŝat'as tiu'n plezur'o'n. Mi, do, mi'n arm'is nur per mi'a fotograf'il'o por kapt'i kalk'a'j'n kurioz'a'j'n pejzaĝ'o'j'n.

Ni intenc'is vizit'i la kamp'ar'o'n, sid'ant'a'n trans'e de la lag'et'o, kaj por ating'i pli rapid'e ni'a'n cel'o'n, ni decid'is vetur'i tie'n per boat'o. Apud la bord'o est'is ia strang'a ŝip'et'o, nom'at'a rus'e botnik kaj tre simpl'e fabrik'it'a de la muĵikoj el unu arb'o'trunk'o. Tiu'j pirog'o'j, mal'larĝ'a'j, cilindr'a'j kaj, kompren'ebl'e, sen kil'o, renvers'iĝ'as tiom facil'e kiom ili mov'iĝ'as, kaj mi'a amik'o antaŭ'sci'ig'is mi'n afabl'e, ke ia ajn sku'et'o nepr'e ni'n ĵet'us en la akv'o'n !

Tiel bon'e inform'it'a, mi si'n'gard'e lok'is mi'n kaj mi'a'n fotograf'il'o'n en la mez'o'n de tiu ĉarm'a boat'et'o, sur ĝi'a'n fund'o'n mem, ĉar benk'o'j est'as super'flu'aĵ'o, mal'ŝat'at'a de l muĵikoj. Kolja si'n star'ig'is, kiel kok'o, sur l antaŭ'a'n pint'o'n de ni'a flos'trunk'o, dum s - ro Speranskij, kiel ŝip'estr'o, grav'e si'n met'is sur la post'a'n part'o'n kaj lert'e ni'n puŝ'is per mal'long'a tabul'et'o, kiu'n li bon'vol'is nom'i rem'il'o. Tiel, oni dir'as, la muĵikoj vetur'as komfort'e: ke mi sent'is mi'n komfort'e, mi ne pov'us cert'e dir'i, sed tiu sport'o don'is al mi ne atend'it'a'n sent'o'n, tiu'n de la danc'ist'o sur streĉ'it'a ŝnur'o ! Nur mi fort'e bedaŭr'is, ke mi ne akcept'is la paf'il'o'n, propon'it'a'n de s - ro Lintvarev, ĉar ĝi est'us al mi oportun'e util'int'a kiel ekvilibr'il'o !

Ni mal'rapid'e vetur'is sur tiu lag'et'o, kiu'n ĉirkaŭ'is kaj ornam'is la dens'a foli'ar'o de bel'a'j arb'o'j. En ia lok'o, tiu lag'et'o est'is super'akv'ig'int'a mal'alt'a'n part'o'n de la bord'o kaj ni dev'is antaŭ'e'n'ir'i si'n'gard'e, mez'e de la ŝtip'ar'o de renvers'it'a'j kaj sen'foli'ig'it'a'j arb'o'j, kiu'j don'is pentr'ind'a'n ŝajn'o'n al la pejzaĝ'o, sed est'is, pro si'a'j sub'akv'a'j radik'o'j, danĝer'a'j rif'o'j por ni'a turn'iĝ'em'a ŝip'et'o. Mult'a'j du'on'sovaĝ'a'j anas'o'j naĝ'is ĉiu'flank'e, rapid'ant'e for de ni kaj de ni'a bru'em'a karaben'o. Ni'a jun'a ĉas'ist'o fervor'e cel'is, paf'is kaj mal'traf'is. Tamen, ia'foj'e, ne'si'n'gard'a bird'o rest'is proksim'e de ĝi'a mal'amik'o.

Kaj li al'ŝultr'ig'is zorg'e si'a'n karaben'o'n, vigl'e prem'is la risort'o'n, por cel'i pli preciz'e klin'iĝ'is al la bird'o, kaj... ni tri'op'e de'fal'is en la akv'o'n !

Feliĉ'e, ne'profund'a est'is la lag'et'o, kaj proksim'a ĝi'a bord'o. Akv'um'it'a'j, ŝlim'a'j kaj mal'varm'a'j, ni mal'triumf'e re'ir'is dom'e'n, akompan'at'a'j de la naz'son'a'j kondolenc'o'j de la anas'ar'o.

Post plen'a pur'iĝ'o, viŝ'iĝ'o, re'vest'iĝ'o kaj bon'a manĝ'ad'o, kiu re'varm'ig'is ni'n, s - ro Lintvarev propon'is al ni vizit'i la vilaĝ'o'n Ĉerneĉina, tra kiu ni jam est'is vetur'int'a'j dum ni'a al'ven'a vojaĝ'o. Por kon'at'ig'i mi'n kun la kamp'ar'a vetur'il'ar'o, ni tie'n ir'is per " bjegunki ". La plej kutim'a vetur'il'o muĵika est'as la " linjejka ", kiu konsist'as el simpl'a trab'o kun kvar rad'o'j, sur kiu oni rajd'as apog'ant'e si'a'j'n pied'o'j'n sur l antaŭ'a'n rad'aks'o'n. Sed la bjegunki de s - ro Lintvarev est'is pli luks'a. Anstataŭ trab'o, ĝi hav'is rekt'angul'a'n plank'o'n, sur kiu ses hom'o'j pov'is sid'i dors'o ĉe dors'o. Nek risort'o'j, nek apog'il'o'j, sed la vetur'ant'o'j pov'is tut'e liber'e si'n apog'i kontraŭ pli firm'a kun'vojaĝ'ant'o aŭ si'n al'kroĉ'i je li'a vest'o, kiam la sku'eg'o'j est'is tro fort'a'j, kaj se nur ili atent'is zorg'e por ne tuŝ'i la ter'o'n per si'a'j pend'ant'a'j pied'o'j, ili en'tut'e pov'is sukces'e ating'i la fin'o'n de si'a vojaĝ'o.

Mi'a boat'promen'o est'is jam ig'int'a mi'n lert'a ekvilibr'ist'o, tial mi est'is ankoraŭ tut'a kaj san'a, kiel efektiv'a muĵiko, kiam ni halt'is en la vilaĝ'o Ĉerneĉina, antaŭ la dom'o de li'a pastr'a moŝt'o, patr'o Vasilij. Tri bel'a'j ge'knab'o'j ĝoj'e ni'n akcept'is kaj rapid'is por salut'i s - ro'n Lintvarev, dum aper'is la edz'in'o kaj la bo'frat'in'o de l pastr'o, fin'e la pastr'o mem, kies alt'a figur'o, bel'ŝajn'a vizaĝ'o kaj saĝ'a rigard'o tuj el'vok'is simpati'o'n.

Patr'o Vasilij diferenc'iĝ'as el mult'a'j si'a'j koleg'o'j per si'a larĝ'a kaj modern'a spirit'o. Dec'e kaj afabl'e li ricev'is la ne'ortodoks'a'n fremd'ul'o'n, kia mi est'is, anstataŭ manifest'i la mal'progres'em'a'n mal'fid'o'n, kiu'n montr'as kutim'e al la fremd'ul'o'j la eklezi'ul'ar'o vilaĝ'a. Ali'part'e, patr'o Vasilij, kiel ĉiu'j rus'o'j, pasi'e am'as si'a'j'n infan'o'j'n, kaj, ĉar mi mem est'as ĉiam favor'at'ul'o de la ge'knab'ar'o, mi tuj el'trov'is la voj'o'n al li'a kor'o, amik'iĝ'ant'e kun li'a'j ĉarm'a'j ge'fil'o'j, kiu'j baldaŭ al'port'is al mi, en la salon'o'n, la tut'a'n kolekt'o'n de ili'a'j lud'il'o'j. Sub ili'a protekt'ad'o mi inspekt'is la pastr'a'n dom'o'n, bel'et'a'n lign'a'n konstru'aĵ'o'n, star'ant'a'n antaŭ la preĝ'ej'o, ĝi'a'n ĝarden'o'n kaj ĝi'a'n kort'o'n, eĉ la fort'eg'a'n vir'pork'o'n, patr'o'n de la tut'a pork'id'ar'o de Ĉerneĉina, font'o'n de fier'ec'o kaj de profit'o'j por la pastr'a famili'o.

Post'e mi vizit'is kun patr'o Vasilij la preĝ'ej'o'n de l vilaĝ'o, kiu tiam est'is dezert'a, ĉar la tut'a loĝ'ant'ar'o si'n okup'ad'is pri kamp'ar'a labor'o. Tre simpl'a est'is tiu preĝ'ej'o, konstru'it'a, laŭ rus'a kutim'o, mez'e de ĝarden'o, ĉirkaŭ'it'a de mur'o'j en kies part'o est'is la tomb'ej'o de la vilaĝ'an'o'j. Kiel ĉiu'j ortodoks'a'j preĝ'ej'o'j, ĝi est'is kvadrat'a, kun kvar flank'a'j kaj unu centr'a kupol'o'j verd'e pentr'it'a'j. Ĝi'a'n intern'o'n divid'is je du part'o'j mez'star'ant'a mur'o aŭ ikonostaz'o, post kiu est'is la lok'o, rezerv'at'a por la pastr'o'j kaj ili'a'j help'ant'o'j. En la rus'a'j preĝ'ej'o'j est'as nek seĝ'o'j,— oni dev'as pied - aŭ genu'star'i,— nek orgen'o'j,— nur la hom'a voĉ'o est'as permes'at'a de la ortodoks'a liturgi'o,— nek statu'o'j, sed mult'nombr'a'j mur'a'j pentr'aĵ'o'j, figur'ant'a'j la Tri'di'o'n kaj la ortodoks'a'j'n sankt'ul'o'j'n, sed tiu'j pentr'aĵ'o'j neniel cel'as simil'i la real'aĵ'o'n — ĉia person'o, kvazaŭ katalepsi'ig'at'a en si'n'ten'ad'o, fiks'it'a de la tradici'o, vest'at'a per rigid'a'j bizant'e kolor'ig'it'a'j kaj or'um'it'a'j vest'aĵ'o'j, memor'ig'as la bild'o'j'n de la Mez'epok'a'j manuskript'o'j. Antaŭ la ikonostaz'o star'as mal'alt'a katedr'o, el kiu la pastr'o al'parol'as la aŭskult'ant'ar'o'n. La altar'o star'as post la ikonostaz'o en la part'o, difin'at'a por la eklezi'ul'ar'o. Oni tie'n ir'as tra tri pord'o'j, el kiu'j la centr'a est'as tra'ir'ebl'a nur de la di'serv'ant'a pastr'o kaj de la car'o, dum la tag'o de li'a kron'iĝ'o. En tiu pord'o pend'as vual'o, memor'ig'ant'a tiu'n de l Templ'o en Jeruŝalajmo, kiu'n oni mal'lev'as por kaŝ'i la pastr'o'n, dum li komuni'iĝ'as.

De la centr'a kupol'o, kie est'as la sonor'il'ej'o, mi pov'is ĝu'i ĉirkaŭ'vid'o'n sur la tut'a'n vilaĝ'eg'o'n. Tre apart'a'n kaj pentr'ind'a'n vid'iĝ'o'n hav'as la mal'grand'a'rus'a'j vilaĝ'o'j. Mal'e je la mal'pur'eg'a'j " isbi " de Grand'a'rus'uj'o, ili'a'j dom'et'o'j aŭ " ĥat'i " ĉiam est'as zorg'e pur'ig'it'a'j kaj freŝ'e kolor'ig'it'a'j per kalk'o. Ia'foj'e la mal'grand'a'rus'o, kiu hav'as art'ist'a'n instinkt'o'n, pentr'as blu'e aŭ roz'kolor'e si'a'n " ĥat'a ", kaj tiu'j divers'kolor'a'j dom'et'o'j ŝajn'as lud'il'o'j de infan'o'j pro si'a'j pord'o'j kaj mal'grand'a'j fenestr'et'o'j, ornam'it'a'j per lign'a'j skulpt'aĵ'et'o'j. Ĝeneral'e la dom'et'o star'as graci'e en ĝarden'et'o, ĉirkaŭ'at'a de bar'il'o el plekt'it'a'j salik'o'j, kaj gaj'ig'at'a de papav'o'j, siring'o'j, precip'e de lakmus'o'j kun larĝ'a'j, viv'flav'a'j flor'eg'o'j. Kiam tiu'j sun'flor'eg'o'j plen'e matur'iĝ'is, la muĵiko de'tranĉ'as ili'n kaj sek'ig'as sur la mal'alt'a pajl'a tegment'o de si'a ĥat'a tiel ŝanĝ'at'a je buked'o; post'e, de la sek'ig'it'a'j flor'o'j li for'pren'as la centr'a'j'n nigr'a'j'n grajn'o'j'n, kiu'j'n li tre frand'as. Somer'e, la lip'et'o'j de la vilaĝ'a'j ge'knab'o'j est'as ĉiam nigr'ig'at'a'j de tiu'j grajn'o'j, kiu'j'n ili sen'ĉes'e mord'et'as.

Patr'o Vasilij konduk'is mi'n ĉe kelk'a'j'n ĥat'i n. Ili'a plan'o est'as tre simpl'a — unu peron'et'o, unu mal'grand'a antaŭ'ĉambr'o por la brut'ar'o, kaj unu kvar'angul'a kalk'e'pentr'at'a ĉambr'o, kun lign'a'j benk'o'j, fiks'at'a'j kontraŭ la mur'o'j kaj unu tabl'o. En unu angul'o, kub'form'a forn'o sen'ĉes'e hejt'at'a dum la vintr'o; en la kontraŭ'a angul'o, sankt'a ikon'o, ĉirkaŭ'at'a de divers'a'j kolor'ig'it'a'j bild'o'j, figur'ant'a'j la sankt'ul'o'j'n, la car'a'n famili'o'n, vid'aĵ'o'j'n de Moskvo, de sankt'a'j monaĥ'ej'o'j, aŭ popol'a'j'n legend'o'j'n kaj kant'o'j'n. Se la mastr'o est'as riĉ'et'a kaj luks'am'a, li ornam'as si'a'n plafon'o'n per girland'o'j el divers'kolor'a'j paper'o'j, kiu'j tut'e simil'as tiu'j'n de la maŭr'a'j dom'o'j en Alĝerio. En la ĥat'i ne est'as lit'o'j — la muĵikoj si'n kuŝ'as sur la benk'o'j'n, kaj, vintr'e, kontraŭ la forn'o.

Tia'j dom'et'o'j, far'it'a'j el ter'o, lign'aĵ'o kaj pajl'o, facil'e kaj tre oft'e ek'brul'iĝ'as. Tial la reg'ist'ar'o prav'e dev'ig'as la kamp'ar'an'o'j'n asekur'i li'a'j'n dom'o'j'n kontraŭ la fajr'o. Kiam brul'ad'o okaz'as, tuj la preĝ'ej'a sonor'il'eg'o ĝi'n anonc'as, kaj ĉiu'j dev'as help'i por la esting'o. Ĉiu hav'as rol'o'n antaŭ difin'it'a'n kaj dev'as al'port'i la il'o'n, sitel'o'n, hak'il'o'n, k. t. p., kiu'n montr'as desegn'aĵ'o, far'it'a super la pord'o de li'a dom'et'o. Ceter'e la brul'ig'o de tiu'j sen'mebl'a'j " ĥat'i " ne est'as tre grav'a mal'feliĉ'o, se nur la posed'ant'o pov'as antaŭ'e sav'i si'a'j'n brut'o'j'n kaj mal'mult'a'n il'ar'o'n. Nov'a loĝ'ej'o est'as rapid'e konstru'at'a, la domaĝ'o'n pag'as la asekur'a kompens'aĵ'o kaj la fin'a rezultat'o est'as, ke la muĵiko anstataŭ'is mal'nov'a'n dom'et'o'n per nov'a.

Kiel mi jam dir'is, la vilaĝ'an'o'j labor'is en la kamp'ar'o, kaj nur rest'is en Ĉerneĉina jun'a'j infan'o'j, kiu'j'n ni vizit'is en la infan'gard'ej'o apud la preĝ'ej'o. Por ili, s - ro Lintvarev est'is al'port'int'a kuk'et'o'j'n, per kiu'j ni feliĉ'ig'is tiu'j'n mal'riĉ'a'j'n hom'et'o'j'n post la dis'don'o de ili'a sup'o. Sed la vid'o de l plezur'ig'a apetit'o de tiu'j ge'knab'et'o'j apetit'ig'is ni'n mem kaj volont'e ni re'ir'is en la dom'o'n de patr'o Vasilij, kie ni'n atend'is sufiĉ'eg'a manĝ'ad'o.

Post mal'long'a preĝ'et'o, ni'a afabl'a gast'ig'ant'o plen'ig'is glas'et'o'j'n da brand'o kaj solen'e toast'is je ni'a san'o; post'e, ni sid'iĝ'is ĉirkaŭ la tabl'o. Por mi'a'j ne'rus'a'j leg'ant'o'j mi don'as la list'o'n de la manĝ'aĵ'o'j. Unu'e, en vast'a plad'eg'o " botvinjo ", t. e. fum'ig'it'a'j kaj ne'kuir'it'a'j fiŝ'o'j, haring'o'j kaj anĉov'o'j, kun du'on'bol'ig'it'a'j kaj sen'ŝel'ig'it'a'j ov'o'j, naĝ'ant'a'j en kvas'o, aŭ cidr'o, far'it'a el ferment'it'a sekal'pan'o [ 3 ] ; du'e " barĉ'o " aŭ bol'it'a viand'aĵ'o, fin'e rost'it'a bov'aĵ'o; kiel desert'o, framb'o'j kun krem'o, akv'o'melon'o'j kaj pom'o'j.

[ 3 ] Ebl'e mi'a'j leg'ant'in'o'j dezir'as sci'i la formul'o'n por far'i bon'gust'a'n kvas'o'n ?( tiu trink'aĵ'o hav'as tre mal'simil'a'j'n gust'o'j'n laŭ ĝi'a far'manier'o ).

Pren'u unu kilo'gram'o'n de bak'it'a sekal'pan'o; ĝi'n tranĉ'u laŭ pec'o'j larĝ'a'j kiel man'plat'o; ili'n sek'ig'u en forn'o aŭ sur fer'a plat'aĵ'o. Post'e, met'u ili'n en vaz'o'n kaj sur'verŝ'u proksim'um'e du litr'o'j'n da bol'ant'a akv'o. Kovr'u per tuk'o kaj atent'u, ĝis kiam tiu miks'aĵ'o ating'os nur 20, 25 grad'o'j'n de la centigrad'a termo'metr'o. Tiam al'met'u du'dek kubajn mili'metr'o'j'n da ferment'il'o ( prefer'e bier'a ferment'il'o ). Las'u la tut'o'n ferment'ad'i dum dek'du hor'o'j. Post'e filtr'u la fluid'aĵ'o'n, al'met'u 150 gram'o'j'n da suker'pulvor'o, kaj miks'u, por ke ĝi plen'e solv'iĝ'u. En'verŝ'u la fluid'aĵ'o'n en du, tri botel'o'j'n kun du sek'a'j vin'ber'o'j en ĉia botel'o; hermetik'e kaj fortik'e ŝtop'u, kaj star'ig'u la botel'o'j'n en mal'varm'a'n lok'o'n. Post 4, 5 tag'o'j, la kvas'o est'os far'at'a.

Mi atent'ig'as mi'a'j'n leg'ant'in'o'j'n pri tio, ke la kvas'o, kiel la ĉampan'vin'o, dev'ig'e postul'as mal'varm'o'n, eksplod'as kaj ŝaŭm'as. La formul'o supr'e'dir'it'a hav'ig'os 2, 3 botel'o'j'n. Kompren'ebl'e, por hav'i pli grand'a'n kvant'o'n, pli'mult'ig'u proporci'e la kvant'o'j'n de sekal'a pan'o, akv'o, ferment'il'o kaj sek'a'j vin'ber'o'j.

Cert'e, mi tre mir'ig'is, ebl'e iom skandal'et'is la bon'a'n pastr'o'n, pet'ant'e por iom da akv'o ! Por sen'soif'ig'i ni'n, oft'e, dum la manĝ'ad'o, li plen'ig'is ni'a'j'n glas'et'o'j'n per brand'o, lev'iĝ'is kaj re'toast'is je ni'a san'o. Kompren'ebl'e, ni dev'is vic'e far'i al li kaj al li'a famili'o tiu'n sam'a'n ĝentil'aĵ'o'n. El tio rezult'as, ke plaĉ'ind'a gaj'ec'o jam viv'ig'is ni'a'n rond'o'n, kiam la mastr'in'o solen'e al'port'is la samovar'o'n. Mi fin'e kron'ig'is tiu'n ĝoj'a'n kun'sid'o'n, fotograf'ant'e patr'o'n Vasilij kun li'a famili'o.

Dum mi skrib'as tiu'j'n lini'o'j'n, mi hav'as antaŭ mi'a'j okul'o'j tiu'n portret'o'n. Patr'o Vasilij sid'as grav'a, ĉirkaŭ'at'a de si'a'j edz'in'o, bo'frat'in'o kaj tri graci'a'j infan'o'j. Li'a bel'a barb'o kaj li'a long'a kap'har'ar'o, kiu'j'n tond'il'o neniam dev'as tuŝ'i, etend'as silk'bril'a'j'n bukl'o'j'n sur li'a'n grand'fest'a'n viol'a'n sutan'o'n; li'a plej luks'a kruc'o ornam'as li'a'n larĝ'a'n brust'o'n. Li'a penetr'em'a kaj lojal'a rigard'o el'vok'as impres'o'n de honest'ec'o, ind'ec'o kaj saĝ'ec'o. Se nur ĉiu'j rus'a'j pastr'o'j simil'us li'n !

Fin'e, ni dev'is las'i tiu'n simpati'ind'a'n famili'o'n. Rapid'e, ni'a " bjegunki " re'vetur'ig'is ni'n ĉe s - ro'n Lintvarev, ĵus por ke ni pov'u part'o'pren'i en la post'tag'mez'a manĝ'ad'o. Ho ! tiu'j rus'a'j manĝ'ad'o'j ! Apenaŭ unu fin'iĝ'is, ali'a ek'komenc'as ! Mi'a franc'a stomak'o dev'is energi'e batal'i kontraŭ ili'a'j sen'ĉes'a'j atak'o'j. La rus'a tag'o en'hav'as kvin regul'a'j'n manĝ'ad'o'j'n: je la vek'iĝ'o, je la dek'unu'a hor'o maten'e ( zavtrak ), je la tri'a post'tag'mez'e ( objed ), je la ok'a vesper'e ( uĵin ), kaj la manĝ'et'o aŭ poldnik; pli'e se vi vizit'as iu'n, nepr'e oni propon'as al vi i'a'n frand'aĵ'o'n kun te'o, kiu'n la ĝentil'ec'o dev'ig'as vi'n akcept'i. La mal'grand'a'rus'o'j pretend'as, ke ili manĝ'as mal'mult'e kompar'e kun la grand'a'rus'o'j: mi'a imag'o, terur'ig'at'a, rifuz'as pri'pens'i, kia pov'as est'i la grand'a'rus'a apetit'o !

Post tiu manĝ'aĵ'o, mi ir'is kun s - ro Speranskij vizit'i li'a'n amik'o'n, muĵikon mitrofanon, kiu'n ni est'is jam renkont'int'a'j la antaŭ'a'n tag'o'n, dum ni vetur'is al la bien'o de s - ro Lintvarev.

Tre simpl'a kaj mal'riĉ'a est'as la dom'o de l ge'patr'o'j de mitrofano, sed afabl'eg'a est'is li'a akcept'o. Krud'a'j man'o'j, hard'ig'it'a'j de l ter'labor'o, ĝoj'e kaj gast'am'e prem'is la man'o'n de s - ro Speranskij kaj tiu'n de li'a amik'o. Ĉiu'j, ge'patr'o'j, ge'frat'o'j, eĉ ge'najbar'o'j, jun'a'j kaj mal'jun'a'j, amik'e amas'iĝ'is ĉirkaŭ ni. Sur la mal'glat'a'n tabl'o'n oni al'port'is botel'o'n da kvas'o kun kuk'et'o'j, kaj ni toast'is kun tiu'j bon'eg'a'j simpl'ul'o'j. mitrofano prezent'is al ni si'a'n fianĉ'in'o'n, kun kiu li est'is edz'iĝ'ont'a tuj post la konstru'o de ili'a dom'et'o.

Mi'a amik'o pet'is ili'n kaj ali'a'j'n ge'jun'ul'o'j'n, ke ili danc'u antaŭ mi kelk'a'j'n tradici'a'j'n danc'ad'o'j'n, kaj ili afabl'e akcept'is. La danc'ej'o est'is verd'a herb'ej'o, ĉirkaŭ'at'a de arb'et'ar'o'j. La orkestr'o konsist'is el akordion'o, violon'o kaj tint'il'tambur'et'o, sed ĉiu'j akompan'is voĉ'e la muzik'ant'o'j'n. Dum la jun'ul'in'o'j graci'e kaj kvazaŭ mal'ŝat'e si'n balanc'is, ĉirkaŭ ili, am'ind'um'ul'o'j vet'batal'is per ĝentil'aĵ'o'j kaj afabl'aĵ'o'j, tiom fervor'e, eĉ furioz'e, kiom ili'a'j pra'av'a'j kozak'o'j, kiam ili atak'is la tatar'a'j'n band'o'j'n. Jen, kaŭr'ant'e, ili rapid'eg'e glit'ig'is si'a'j'n pied'o'j'n unu post la ali'a, jen, streĉ'iĝ'ant'e kiel risort'o'j, ili alt'e'n salt'eg'is kun akr'a kri'o, for'ĵet'ant'e flank'e'n si'a'j'n pied'o'j'n kaj brak'o'j'n, turn'iĝ'ant'e kaj rond'ir'ant'e ĉirkaŭ la koket'ul'in'o, kiu fin'e favor'is ili'n per esper'ig'a rid'et'o. Tiu'n sovaĝ'a'n danc'ad'o'n, nom'at'a'n " hopak " strang'e lum'ig'is la ĵus mal'aper'ont'a sun'o, ruĝ'a kiel la flam'eg'o de vast'a brul'ad'o, kies mal'alt'a'j radi'o'j mal'proksim'e'n etend'is la ombr'o'j'n de l danc'ist'o'j, don'ant'e al ili'a'j ekscit'at'a'j vizaĝ'o'j ŝajn'o'n kvazaŭ ekster'hom'a'n...

Baldaŭ, tut'e nokt'iĝ'is; sen'nombr'a stel'ar'o trem'bril'is en la mal'hel'a ĉiel'o, dum pal'a lun'o, hel'ig'is per mal'varm'a lum'o la kamp'ar'o'n. La kamp'ar'an'a'j ge'jun'ul'o'j ni'n akompan'is ar'e ĝis la dom'o de s - ro Lintvarev, plen'ig'ant'e per si'a'j kant'o'j la stel'plen'a'n step'o'n. Mal'rapid'e mi paŝ'ad'is, mez'e de tiu antikv'a ĥor'ist'ar'o. Al mi ŝajn'is, ke mi viv'as antaŭ tri mil jar'o'j, dum la epope'a temp'o de Iliad'o, kiam la hom'o'j solen'e kant'is si'a'j'n am'o'j'n kaj mal'am'o'j'n, si'a'j'n simpl'a'j'n kaj fort'a'j'n sent'o'j'n de du'on'civiliz'it'ul'o'j. Ĉar, efektiv'e, la muĵiko est'as pli proksim'a je la hom'o'j de antikv'a Grek'uj'o ol je ni; pro tio li tut'e konfuz'iĝ'as en la mal'simpl'a ret'ar'o de ni'a'j modern'a'j viv'kondiĉ'o'j ĝis tiu moment'o, kiam li ĝi'n romp'as per furioz'a per'fort'o de barbar'ul'o. Tiu'j mild'a'j, serv'em'a'j kamp'ar'ist'o'j pov'as ali'form'iĝ'i je kruel'a'j sovaĝ'ul'o'j sub la instig'o de fort'a pasi'o, kaj ili ĝi'n montr'is dum la kamp'ar'a'j ribel'o'j de 1906. Ali'part'e, li'a'n intelekt'o'n nebul'ig'as mult'a'j superstiĉ'o'j, kiu'j'n est'as danĝer'e ofend'i. Kon'at'ul'o de s - ro Speranskij, tamen favor'at'o de la muĵikoj, kiu'j li'n tre estim'as kaj am'as, ia'foj'e est'is viktim'o de ili'a fanatik'ec'o.

Li est'is re'ven'ant'a rajd'e el mal'proksim'a vilaĝ'o, kiam la nokt'o li'n kapt'is sur la step'o. Li, do, pli'rapid'ig'is si'a'n bon'a'n ĉeval'o'n, kiu flug'is kiel " poŝt'a'kolomb'et'o ", ĝi'n direkt'ant'e al vilaĝ'o de li kon'at'a, kiam subit'e la ĉeval'o ek'trem'is, salt'is kaj fin'e halt'is kvazaŭ ĝi est'us pied'fiks'at'a kontraŭ la ter'o. Van'e la rajd'ist'o incit'is ĝi'n spron'e kaj voĉ'e: ĝi ne mov'iĝ'is. Kaj en tiu sam'a moment'o, ia strang'a, ne'kompren'ebl'a bru'o, sovaĝ'a kri'eg'o kaj frenez'ig'a sonor'ad'o, de flank'e al'ven'ant'a, ek'aŭd'iĝ'is. La mal'hel'a'n nokt'o'n ek'lum'ig'is torĉ'o'j, kaj ek'aper'is fantom'a sekv'ant'ar'o. Ar'o de muĵikinoj al'ven'is, sving'ant'e baston'o'j'n, fer'stang'o'j'n de forn'o, ŝovel'il'o'j'n, fork'eg'o'j'n, bat'ant'e sur pelv'o'j, pat'o'j kaj tambur'o'j. Antaŭ ili, tri jun'ul'in'o'j, tut'e nud'a'j, tren'is plug'il'o'n, per kiu ili far'is sulk'o'n...

La rajd'ist'o subit'e kompren'is, kio okaz'as: tio est'is " opaĥivanje " aŭ ĉirkaŭ'sulk'ad'o, superstiĉ'a ceremoni'o, konserv'at'a de la antaŭ'krist'an'a'j temp'o'j. Kiam epizooti'o detru'as la brut'ar'o'n de vilaĝ'o, la muĵikoj est'as konvink'at'a'j, ke tio'n mal'feliĉ'o'n produkt'as ia malic'a kaj danĝer'a est'aĵ'o. Kontraŭ ĝi la sol'a defend'il'o ebl'a est'as sulk'o, far'it'a ĉirkaŭ la vilaĝ'o, nokt'e, de sol'a'j vir'in'o'j, per plug'il'o, tren'at'a de tri nud'a'j virg'ul'in'o'j, ĉar tiu'n magi'a'n sulk'o'n ne pov'as trans'pas'i la malic'aĵ'o'j de l ne'kon'at'a mal'amik'o. Sed ve al ia ajn vir'seks'ul'o, hom'a aŭ best'a, kiu'n renkont'as tiu'j nokt'a'j plug'ist'in'o'j ! Ili kred'as, ke li mem est'as la mister'a mal'bon'ul'o, kaj li'n ili mort'ig'as sen'kompat'e. Tial, ĉiu'j vir'o'j de la vilaĝ'o, antaŭ'sci'ig'it'a'j, si'n'gard'e rest'as hejm'e dum la ceremoni'o.

La rajd'ist'o, do, sci'is, kiom danĝer'a est'as li'a situaci'o, kaj li re'e prov'is invit'i si'a'n ĉeval'o'n. Van'a'j pen'ad'o'j ! La best'o, terur'ig'at'a de l bru'o kaj torĉ'lum'o'j, trem'is kaj rest'is halt'ant'a...

Tuj ĉirkaŭ'at'e, la mal'feliĉ'a rajd'ist'o ricev'is unu terur'a'n baston'frap'o'n sur si'a dors'o. Last'foj'e kaj mal'esper'e, li en'pik'is si'a'j'n spron'o'j'n en la flank'o'j'n de li'a ĉeval'o, kiu fin'e ek'salt'is, per si'a'j huf'o'j renvers'is kelk'a'j'n furi'o'j'n kaj for'kur'is, rapid'e kiel vent'o. Tia est'is ĝi'a terur'o, ke ĝi'a konduk'ant'o ne pov'as ĝi'n de'ten'i. Post unu verst'o, rimen'o romp'iĝ'is, post la du'a, la sel'o renvers'iĝ'is, kaj la rajd'ist'o fal'is en kav'o'n, kie li rest'ad'is sven'int'a ĝis la maten'o, kiam najbar'a'j bien'ul'o'j li'n trov'is kaj fleg'is.

Ne mal'oft'e okaz'as simil'a'j afer'o'j, sed kiam la mort'o de l viktim'o'j al'konduk'as antaŭ la juĝ'ant'ar'o ili'a'j'n mort'ig'int'in'o'j'n, plej oft'e tiu'j ĉi est'as sen'kulp'ig'at'a'j, pro ne'sufiĉ'a'j kler'ec'o kaj respond'ec'o. Tia kamp'ar'ist'ar'o bezon'as instru'ad'o'n tiel fort'e kiel pan'o'n, kaj ceter'e tio'n ĝi mem ek'sent'as. Kiel mi jam dir'is, mult'a'j hom'o'j kaj mult'a'j privat'a'j instituci'o'j cel'as tiu'n nobl'a'n task'o'n de la popol'a kler'ig'o. Plej'mult'a'j kler'ul'o'j de la mez'a klas'o est'as tre favor'a'j al tiu entrepren'o. Sed la reg'ist'ar'o ĝi'n rigard'as mal'konfid'e kaj oft'e ĝi'n mal'help'as. Tamen en land'o, kie la naŭ dek'on'o'j de la loĝ'ant'ar'o konsist'as el kamp'ar'an'o'j, ĉu la kler'iĝ'o de tiu mult'eg'o ne est'as la neces'a kondiĉ'o de evoluci'o kaj pli'bon'iĝ'o ?

La post'a'n maten'o'n, ni re'vetur'is en Sum'i n. S - ro Lintvarev mem bon'vol'is re'konduk'i ni'n, kaj por re'star'ig'i en mi'a spirit'o la reputaci'o'n de la rus'a vetur'il'ar'o, li uz'is si'a'n trojka n . Tiu vort'o ne signif'as, kiel oni pov'us supoz'i, special'a'n vetur'il'o'n, sed " ĉeval'tri'o'n ". Tiu'j tri ĉeval'o'j est'as jung'at'a'j flank'o ĉe flank'o, la centr'ul'o inter la ambaŭ flank'timon'o'j sub alt'a " duga " aŭ lign'a ark'aĵ'o, kiu sonor'et'as ĝoj'e per mult'a'j tint'il'o'j; la flank'ul'o'j, jung'at'a'j nur per rimen'o'j, kvazaŭ liber'e galop'as ond'ig'ant'e si'a'j'n mult'nombr'a'j'n hel'kolor'a'j'n ornam'aĵ'o'j'n. Est'is ver'e bel'a spektakl'o vid'i tiu'j'n graci'a'j'n kaj fort'a'j'n best'o'j'n kur'eg'i tra la step'o. La komfort'a kaleŝ'o de s - ro Lintvarev ni'n vetur'is sen sku'o'j, kaj ni ĝu'is, apog'at'a'j kontraŭ bon'eg'a'j kusen'o'j, la plezur'o'n rapid'ir'ad'i, tiel ŝat'at'a'n en Rus'uj'o. Sed kiom pli al'log'a dev'as est'i tiu sent'o, kiam, anstataŭ kaleŝ'o, la fum'ant'a ĉeval'tri'o for'tir'as glit'vetur'il'o'n sur eben'a kaj mol'a tapiŝ'o de neĝ'o ! Nek bru'o, nek polv'o, nek mal'eben'aĵ'o'j, nur plen'a kaj sen'fin'a silent'o sur la sen'fin'a blank'aĵ'o. La glit'vetur'il'o, ŝajn'as for'ĵet'at'a tra la sen'lim'a Spac'eg'o...

Ni halt'is en Ĉerneĉina, ĉar ni dezir'is salut'i kaj dank'i ni'a'n afabl'a'n amik'o'n, patr'o'n Vasilij. Sed ni trov'is en li'a dom'o nur li'a'n du plej jun'a'j'n infan'o'j'n, kiu'j dir'is al ni, ke ili'a patr'o nun far'as di'serv'o'n. Anstataŭ li'n atend'i en li'a dom'o, ni prefer'is ĉe'est'i tiu'n ceremoni'o'n.

La preĝ'ej'o est'is plen'a da kamp'ar'an'o'j. En flank'o, grup'o de kant'ist'o'j divers'ton'e kaj per voĉ'o'j tre ĝust'a'j kant'is la bel'eg'a'j'n ĥor'o'j'n de la ortodoks'a liturgi'o. Antaŭ la ikonostaz'o star'is part'o Vasilij, grav'a kaj majest'a en rigid'a kaj or'um'it'a mantel'o, sur kiu dis'volv'iĝ'is li'a long'a kap'har'ar'o. Apud li, li'a plej mal'jun'a fil'et'o, ankaŭ vest'at'a per preĝ'ej'a sur'vest'o, plen'um'is la ofic'o'n de di'serv'a serv'ist'o.

Moment'e la pastr'o mal'aper'is post la ikonostaz'o, kies vual'o, fal'ant'e, kaŝ'is al ĉiu'j la rit'a'n mister'o'n de la komuni'iĝ'o. Kiam li re'ven'is, akompan'at'a de li'a fil'et'o, en si'a'j man'o'j li ten'is or'um'it'a'n kalik'o'n kun vin'o, en kiu flos'is kelk'a'j pec'er'o'j de pan'o. Antaŭ ni klin'iĝ'is vic'o de vir'o'j, vir'in'o'j, ge'jun'ul'o'j kaj ge'knab'o'j eĉ vir'in'o'j, hav'ant'a'j sur si'a'j brak'o'j suĉ'infan'et'o'j'n. Al ĉiu'j per long'a or'um'it'a kuler'eg'o li don'is la sankt'a'n komuni'iĝ'o'n. La ver'ec'o dev'ig'as mi'n dir'i, ke la suĉ'infan'o'j ne ŝajn'is sufiĉ'e taks'i la grand'a'n honor'o'n, al ili far'it'a'n. Per energi'a'j man'puŝ'o'j aŭ kap'sku'o'j kun surd'ig'a'j kri'o'j, ili protest'is kontraŭ la al'proksim'iĝ'o de la tim'ig'a kuler'eg'o, kiu'n, kun dolĉ'a rid'et'o kaj ne'lac'ebl'a pacienc'o la bon'a pastr'o ŝov'et'is en ili'a'j'n buŝ'et'o'j'n.

Post fin'a kant'o al la ĉio'pov'a Di'o de la rus'a ortodoks'ul'ar'o, la ĉe'est'ant'o'j ek'for'ir'is, kaj mi est'is ili'n rigard'ant'a, kiam mi rimark'is, du'on'e kaŝ'at'a'n post flank'a pord'o de la ikonostaz'o, mi'a'n amik'o'n, fil'o'n de l pastr'o, kiu far'is al mi mister'a'j'n sign'et'o'j'n. Ĵus mi dev'as konfes'i, ke jam antaŭ'e mi est'is kaŭz'int'a kelk'a'j'n mal'atent'aĵ'o'j'n de tiu jun'a knab'o, kiu mult'e pli si'n okup'is pri mi'a al'est'o, ol pri si'a di'serv'a ofic'o, kaj send'is al mi de temp'o al temp'o, ek'rigard'o'j'n kaj rid'et'o'j'n. Nun, post mal'long'a mal'aper'o, jen mi'a amik'et'o, grav'a kaj solen'a en si'a preĝ'ej'a vest'o, port'ant'e sur arĝent'a plad'o i'o'n kub'form'a'n, paŝ'as mal'rapid'e al mi...

— Ho ! kio est'as ? Mal'laŭt'e dir'as s - ro Speranskij. Mi diven'as: patr'o Vasilij donac'as al vi la pan'o'n de la komuni'iĝ'o. Tio est'as grand'a honor'o !

Efektiv'e, klin'iĝ'int'e ĝentil'e antaŭ mi, mi'a amik'et'o al mi don'is la pan'o'n, el kiu li'a patr'o est'is pren'int'a pec'er'o'j'n por la komuni'iĝ'o. Mi kis'is mi'a'n graci'a'n donac'int'o'n, nun tre emoci'at'a'n de si'a grav'a misi'o, kaj mi kor'e dank'is li'a'n al'proksim'iĝ'ant'a'n patr'o'n. Oni don'as tiu'j'n pan'o'j'n nur al person'o'j, kiu'j'n oni dezir'as special'e honor'i, kaj far'ant'e al mi, fremd'ul'o, tiu'n favor'o'n, patr'o Vasilij intenc'is sign'i al mi si'a'j'n estim'o'n kaj simpati'o'n.

Ankoraŭ nun mi rigard'as tiu'n tut'e sek'ig'it'a'n pan'o'n, en kiu la pastr'o bor'is, por memor'ig'i la dek'du apostol'o'j'n, dek'du pik'tru'o'j'n, kaj, mez'e de ili, tri tri'angul'a'j'n kav'et'o'j'n, far'it'a'j'n per or'a tranĉ'il'o kiel simbol'o'n de la Tri'di'ec'o. Mi ĝi'n zorg'e konserv'as kun ali'a'j memor'aĵ'o'j de mi'a rest'ad'o en Rus'uj'o, kiu'j'n mi re'vid'as oft'e, ĉiam kun plezur'o. Vojaĝ'i don'as du feliĉ'o'j'n, tiu'n tro rapid'e pas'ant'a'n de la vojaĝ'o mem, kaj tiu'n, miks'at'a'n kun bedaŭr'o, de la re'memor'iĝ'o. Tial vojaĝ'ant'o tre simil'as ripet'em'a'n mal'jun'ul'o'n, kiu sen'lac'e re'viv'ig'as la est'int'a'j'n emoci'o'j'n, por li ĉiam nov'a'j'n, ne rimark'ant'e, ke li ted'as si'a'j'n ĉirkaŭ'ant'ul'o'j'n. Sed mi ek'tim'as, ke mi ankaŭ jam enu'ig'is mi'a'j'n leg'ant'o'j'n, tro plezur'iĝ'ant'e en detal'o'j, ebl'e interes'a'j nur por mi. Mi pov'us ankoraŭ parol'i pri mult'a'j ali'a'j ekskurs'o'j, pri la somer'a teatr'et'o de Sum'i, kie mi vid'is bel'et'a'n ge'knab'a'n fest'o'n kun naci'a'j danc'ad'o'j, kaj rus'a'n prezent'ad'o'n de la sprit'a komedi'o de Gogol " Revizor'o ", kiu'n Zamenhof post'e kon'ig'is al la esperant'ist'ar'o; mi pov'us pri'skrib'i la religi'a'n fest'o'n pro la nask'o'tag'o de l car'fil'o, kun milit'a parad'o de soldat'o'j, ĵus ir'ont'a'j en Manĉur'uj'o'n, ankaŭ la kurioz'a'n ĉiu'jar'a'n ceremoni'o'n de la sankt'ig'o de la akv'o'j, kiam la sumiana pastr'ar'o solen'e sankt'ig'is la Psjol on, al kiu, tuj post'e, si'n ĵet'is la simpl'ul'ar'o, por trink'i la ben'it'a'n akv'o'n, ban'i si'a'j'n vizaĝ'o'j'n kaj man'o'j'n aŭ plen'ig'i botel'o'j'n. Sed sufiĉ'e est'as, kaj ven'is la temp'o por pet'i de la polic'estr'o de Sum'i mi'a'n pasport'o'n, al li don'it'a'n tuj post mi'a al'ven'o en tiu'n urb'et'o'n. Konform'e al la leĝ'o, tiu potenc'a funkci'ul'o esplor'os, ĉu mi pag'is mi'a'j'n mon'ŝuld'o'j'n, kaj nur post'e skrib'os for'permes'o'n sur mi'a'n pasport'o'n !

Nur de ses semajn'o'j mi rest'ad'as en Rus'uj'o: tamen, kiom da divers'a'j impres'o'j dum tiu mal'long'a temp'o ! Pri tiu land'o, preskaŭ neni'o'n mi sci'is antaŭ'e, nur kelk'a'j'n ĝeneral'a'j'n, mal'grav'a'j'n eĉ mal'ver'a'j'n inform'o'j'n. Pli ĝust'e'dir'e, al mi est'is mal'simpati'a antaŭ'e tiu patr'uj'o de neĝ'o kaj skurĝ'o. Kaj jen, dank al Esperant'o, mi kon'at'iĝ'as kun Rus'uj'o, mi vetur'as en tiu'n ŝajn'e mal'afabl'a'n land'o'n, kaj tie mi el'trov'as societ'o'n tre apart'a'n, mir'ind'e interes'ind'a'n, kiu kvazaŭ'e ferment'as en kriz'o de si'a evoluci'o al modern'ism'o. Ĉe tiu nun ali'form'iĝ'ant'a popol'o si'n sku'puŝ'as strang'a'j kontraŭ'aĵ'o'j, post'rest'aĵ'o'j de la apenaŭ ĉes'int'a servut'ec'o kun " arteli " aŭ kamp'ar'a'j asoci'o'j laŭ la princip'o de social'ism'o;— superstiĉ'o'j ind'a'j je la plej ne'kultur'a Mez'epok'o, kun teori'o'j de graf'o, kiu met'as si'a'n ideal'o'n en la for'ig'o de ĉiu soci'a mal'egal'ec'o kaj re'ir'o al kvazaŭ primitiv'form'a viv'ad'o de simpl'a labor'ist'o;— arĥaik'a leĝ'ar'o, kiu diferenc'e administr'as la hom'o'j'n, laŭ ili'a'j klas'o kaj religi'o, kun jam kvazaŭ real'iĝ'ant'a'j postulat'o'j de antaŭ'em'a femin'ism'o per intens'a kler'ig'o de la vir'in'o'j, kiu est'as super'at'a en neni'a ali'a land'o. Tie, ĉiu'j fundament'o'j de ni'a okcident'a soci'a ord'ig'o est'as kvazaŭ renvers'it'a'j: dum la reg'ist'ar'o si'n apog'as sur la princip'o'j'n de religi'a aŭtokrat'ec'o kaj met'as la font'o'n de ĉiu pov'o kaj leĝ'ec'o nur en la arbitr'a'n vol'o'n de unu hom'o, kun la ne'konsci'a help'o de ne'kler'ul'o'j, kiu'j'n tia soci'stat'o mal'util'as, kontraŭ'e, la favor'at'o'j mem de tiu soci'ord'o, puŝ'at'a'j de la ne'venk'ebl'a font'o de la modern'a kultur'ec'o, rev'as pli'larĝ'ig'i tiu'n kadr'o'n, por ke Rus'uj'o pov'u en'spir'i larĝ'brust'e la fort'ig'a'n blov'o'n de la liber'a pens'o.

Kio fin'e el'ir'os el tiu ĥaos'o ? Bon'o, mi esper'as, se nur la entuziasm'a'j teori'ist'o'j sufiĉ'e atent'os pri la neces'ec'o de laŭ'grad'a evoluci'o, por ating'i pac'e praktik'a'n kaj definitiv'a'n triumf'o'n. Tio'n mi tut'kor'e dezir'as al tiu saĝ'a kaj nobl'a gent'o, kiu, per si'a'j propr'a'j ec'o'j, plen'e merit'as prosper'o'n.

Vi'i.

Ne sen fort'a ĉagren'o mi for'las'is tiu'n gast'am'a'n urb'et'o'n Sum'i n, kie mi est'is dorlot'at'a kaj favor'at'a de ĉiu'j. Famili'o Speranskij est'is iĝ'int'a kvazaŭ mi'a mem'a famili'o. Kaj mal'dolĉ'e mi sent'is tiu'n fatal'o'n de l for'ir'ont'a vojaĝ'ant'o, kiu dev'as pag'i si'a'n plezur'o'n per bedaŭr'o'j, tiom pli fort'a'j, kiom pli intens'a est'is li'a feliĉ'o.

Sub la prem'o de tiu mal'ĝoj'a sent'o, mi dezir'is re'ir'i hejm'e'n kiel ebl'e plej rapid'e, por konserv'i pli freŝ'a'j'n kaj re'viv'ig'i kviet'e en mi'a memor'o, la mult'eg'a'j'n impres'o'j'n de mi'a vojaĝ'o. Kiel sat'a stomak'o, mi'a lac'eg'a cerb'o ne dezir'is plu nov'a'j'n nutr'aĵ'o'j'n. Sed mi'a amik'o Speranskij postul'is, ke mi rest'ad'u dum mi'a re'ir'a voj'o almenaŭ unu tag'o'n en Kievo. Li pretend'is, ke tio " sprit'ig'os " mi'a'n vojaĝ'o'n, ke mi ne pov'as for'las'i Rus'uj'o'n, post ses'semajn'a rest'ad'o, ne vizit'int'e eĉ unu el ĝi'a'j urb'eg'o'j. Li est'is prav'a kaj mi obe'is li'a'n postul'o'n.

Tiu'n vizit'o'n mi ne rakont'os detal'e, ĉar jam mult'a'j vojaĝ'ant'o'j pri'skrib'is Kiev on pli bon'e ol mi pov'us far'i. Ceter'e mi'a spirit'sat'o kaj mi'a kap'lac'ec'o ne permes'is, ke mi pov'u plen'e ŝat'i la kurioz'aĵ'o'j'n de tiu ĉef'urb'o de la antikv'a Rus'uj'o.

En Kiev est'is la unu'a rus'a princ'o, kiu konvert'iĝ'is je la krist'an'a kred'o; kompren'ebl'e, li'a'j kort'eg'ul'o'j fervor'e sekv'is tiel alt'a'n ekzempl'o'n, kaj oni ĵet'is solen'e en la Dnjepr on la antikv'a'j'n idol'o'j'n " perun o'j'n ". El tio rezult'is, ke Kiev iĝ'is la centr'o de la Rus'a Eklezi'o kaj plen'iĝ'is da monaĥ'ej'o'j por la viv'ul'o'j, da katakomb'o'j por la mort'int'o'j. Kaj ĉar la ter'o de tiu'j katakomb'o'j hav'as la propr'ec'o'n sek'ig'i kaj konserv'i la kadavr'o'j'n, la popol'o kred'is, ke tiu'j mort'int'o'j est'as sankt'ul'o'j, kaj nun mult'a'j mil'o'j da pilgrim'ant'o'j vizit'as ĉia'jar'e kaj riĉ'ig'as per si'a'j donac'o'j la monaĥ'o'j'n, kiu'j loĝ'as en tiu'j sankt'a'j lok'o'j.

Kun gvid'ist'o mi vizit'is la mult'a'j'n preĝ'ej'o'j'n, kies kupol'o'j est'as tegment'at'a'j per plat'aĵ'o'j el or'o; mi vid'is ili'a'j'n ne'kalkul'ebl'a'j'n riĉ'aĵ'o'j'n, ili'a'j'n ikon'o'j'n, far'it'a'j'n el arĝent'o, or'o, eĉ el mozaik'o de diamant'o'j, la antikv'a'j'n fresk'o'j'n de sankt'a Sofio, la mir'ind'a'j'n ole'pentr'aĵ'o'j'n de sankt'a Vladimir'o, verk'o'j'n de la plej'fam'a'j nun'temp'a'j art'ist'o'j de Rus'uj'o, kiu'j laŭ rimark'ind'a escept'o, tie ne kopi'is la tradici'a'j'n tip'o'j'n de la bizant'a sankt'ul'ar'o, sed far'is rimark'ind'e viv'o'ŝajn'a'j'n figur'o'j'n. Fin'e, mi, kun sekv'ant'ar'o de pilgrim'ant'o'j, ir'ad'is kun kandel'o en mi'a man'o, konduk'at'a de fantom'a monaĥ'o, tra la sub'ter'a'j preĝ'ej'o'j kaj mal'larĝ'a'j katakomb'o'j de la Laŭr'o, antaŭ niĉ'o'j, kie kuŝ'is la mumi'o'j de rus'a'j sankt'ul'o'j, stern'it'a'j en riĉ'a'j mal'ferm'it'a'j sarkofag'o'j. Kelk'a'j'n el tiu'j kav'et'o'j ferm'as mur'o — en ili, pi'a'j anakoret'o'j en'tomb'ig'is si'n viv'a'j'n, kiel la " Sachette de Notre Dam'e de Par'is ", ricev'ant'e si'a'n nutr'aĵ'o'n tra mal'grand'a fenestr'et'o. Post ili'a mort'o, oni nur mur'ŝtop'is la fenestr'et'o'n de l niĉ'o. Ali'a sankt'ul'o, Ivan'o, laŭ legend'o, si'n en'ter'ig'is ĝis si'a zon'o, kaj tiel rest'ad'is, ne manĝ'ant'e dum tut'a'j semajn'o'j: kaj, kiel pruv'o'n, la monaĥ'o'j montr'as al vi li'a'n mumi'ig'it'a'n korp'o'n, du'on'e el'star'ant'a'n el la ter'o.

Post tiu funebr'a promen'o, oni plezur'e spir'eg'as la liber'a'n, hel'a'n aer'o'n ! Por fin'i mi'a'n tag'o'n; mi decid'is pas'ig'i mi'a'n vesper'o'n en la publik'a Komerc'a Ĝarden'o, kiu kuŝ'as sur alt'aĵ'et'o super la Dnjepr. Tie, antaŭ bon'eg'a orkestr'o, sid'is mult'nombr'a ĉe'est'ant'ar'o, en kiu bril'is elegant'a'j vir'in'a'j vest'aĵ'o'j kaj ĉiu'spec'a'j uniform'o'j. Sed, ho ve ! mi'a magi'a esperant'o tie ne kun'lig'is mi'n kun tiu amas'o de indiferent'ul'o'j,— re'e mult'pez'is sur mi'a'j ŝultr'o'j tiu lingv'a izol'ec'o, kiu tiel mal'ĝoj'ig'is la komenc'o'n de mi'a vojaĝ'o. Por for'pel'i tiu'n mal'dolĉ'a'n sent'o'n, mi for'las'is la popol'amas'o'n kaj ir'is en pli dezert'a'n part'o'n de la ĝarden'o, el kiu oni super'vid'is la ĉirkaŭ'ant'a'n kamp'ar'o'n.

Kia bel'eg'a spektakl'o ! Sub mi'a'j pied'o'j, la mov'plen'a sub'urb'o podol, kun si'a'j bazar'o'j, ĝarden'o'j kaj verd'a'j tegment'o'j; post'e la larĝ'a kiel mar'kol'o kaj majest'eg'a Dnjepr, kun si'a'j insul'o'j, si'a'j mult'nombr'a'j vapor'ŝip'o'j; kaj, trans la river'eg'o, strang'e kontrast'ant'a kun la bru'plen'a kaj viv'em'a urb'eg'o, la eben'a kamp'ar'o, vast'a, silent'a, preskaŭ dezert'a, la step'o de Mal'grand'a'rus'uj'o. Sub la last'a'j radi'o'j ruĝ'a'j kiel fajr'eg'o de l kuŝ'iĝ'ant'a sun'o, tiu sen'fin'a eben'aĵ'o stern'iĝ'is, iom post iom, mal'hel'iĝ'is, ŝajn'is esting'iĝ'i kaj mal'proksim'iĝ'i de mi, for'ir'ant'a vojaĝ'ant'o, kiu ĝi'n rigard'ad'is je la last'a foj'o. Fin'e ĝi tut'e mal'aper'is antaŭ mi'a'j okul'o'j. En tiu moment'o, mal'dekstr'e, la sankt'a mont'et'o Peĉersk, kie est'as la preĝ'ej'o'j kaj katakomb'o'j de Laŭr'o, subit'e ek'flam'iĝ'is per elektr'a'j lum'o'j, super kiu'j gigant'a fajr'a kruc'eg'o star'ig'is si'a'n potenc'a'n kaj reg'em'a'n simbol'o'n antaŭ la dorm'ant'a land'o. Al tiu mister'a, ne plu vid'ebl'a kaj por mi plen'a de kar'a'j memor'aĵ'o'j, Ukrainia step'o, mi ĵet'is mal'ĝoj'e mi'a'n last'a'n adiaŭ'o'n kaj rapid'is al la staci'dom'o.

..... Sen'halt'e, mi vetur'ad'is tra Lwow, Wien, Venezia, Milano, Ĝenova ĝis Marseille. La voj'o est'as mir'ind'a inter Wien kaj Ital'uj'o: mont'o'j, lag'et'o'j, abi'a'j arb'ar'o'j kaj mez'epok'a'j ruin'aĵ'o'j vet'batal'as por ĉarm'i la vojaĝ'ant'o'n; ebl'e neniam plu mi hav'os okaz'o'n por vid'i " Venezia la bella ", tamen mi est'is mal'pacienc'a ripoz'i. Pri tiu tri'tag'a rapid'eg'a vetur'o tra centr'a Eŭrop'o, mi do neni'o'n dir'os, krom unu anekdot'o, kiu est'os la konklud'o de tiu jam tro long'a rakont'o.

Inter Kiev kaj Wien, mi hav'is la bon'a'n ŝanc'o'n vetur'i kun tre afabl'a kun'vojaĝ'ant'o, berna advokat'o, s - ro A. B., kiu parol'is franc'e tiel perfekt'e kiel german'e. Li ankaŭ ĵus ekskurs'is en Rus'uj'o'n por si'a plezur'o, kaj, kompren'ebl'e, ni komunik'is unu al la ali'a ni'a'j'n impres'o'j'n. Li est'is vizit'int'a Sankt'peterburg'o'n, Niĵnij novgorodon, Moskvon kaj Kievon; tamen, kiam mi rakont'is al li mi'a'n modest'a'n rest'ad'o'n en la urb'et'o Sum'i, li konfes'is, ke mi far'is vojaĝ'o'n pli interes'a'n ol li.

— Ĉar, li dir'is, mi vid'is urb'o'j'n, kurioz'a'j'n, cert'e, sed ĉie dom'o'j, strat'o'j kaj plac'o'j est'is proksim'um'e simil'a'j. La ne'kon'at'a'j hom'o'j, kiu'j'n mi renkont'is, est'is por mi kvazaŭ fermat'a libr'o. Ver'dir'e, mi hav'is rekomend'a'j'n leter'o'j'n por divers'a'j person'o'j, kaj ili akcept'is mi'n ĝentil'e, sed ceremoni'e. Intim'ec'o ne pov'is est'i inter ni, kaj mi ne en'ir'is, kiel vi, en la intern'a'n pens'o'n de la rus'o'j, nek viv'ad'is ili'a'n viv'o'n. Vi, kontraŭ'e, dank al vi'a esperant'ist'a frat'ec'o, tuj amik'iĝ'is kun vi'a'j gast'ig'ant'o'j kaj pov'is profit'i ne'ordinar'e favor'a'n situaci'o'n, kvazaŭ vi est'us moment'e " rus'iĝ'int'a ".

— Tre ver'e, mi respond'is. Sed kio mal'help'as, ke vi lern'u Esperant'o'n kaj re'far'u vi'a'n vojaĝ'o'n en simil'a'j kondiĉ'o'j ?

— Neni'o cert'e, kaj vi'a ekzempl'o tent'as mi'n. Mi ankaŭ iĝ'os esperant'ist'o !

Kaj tio ne est'is van'a promes'o. La sekv'ant'a'n januar'o'n, ni inter'ŝanĝ'is poŝt'kart'e nov'jar'a'j'n bon'dezir'o'j'n kaj s - ro A. B. skrib'is al mi, ke li est'as nun esperant'ist'o kaj ke li esper'as renkont'i mi'n kaj parol'i kun mi inter'naci'lingv'e en la Ĝeneva kongres'o !

Tia est'is la unu'a rezultat'o de mi'a vojaĝ'o en Rus'uj'o'n per Esperant'o. Pov'u mi'a sincer'a rakont'o ankoraŭ el'far'i nov'a'j'n adept'o'j'n de ni'a help'a lingv'o, kaj, pli'e, okaz'ig'i mult'a'j'n eksperiment'o'j'n kiel la mi'a.

Ĉiu'monat'a organ'o de ruslandaj esperant'ist'o'j, el'don'at'a de la jar'o 1909.

Ĝi publik'ig'as plen'a'n kronik'o'n de esperant'a mov'ad'o en Rus'uj'o kaj ekster'land'o, original'a'j'n kaj traduk'it'a'j'n rakont'o'j'n, novel'o'j'n, teatr'aĵ'o'j'n, vers'aĵ'o'j'n, propagand'a'j'n, bibliografi'a'j'n, kritik'a'j'n artikol'o'j'n. Ĝi en'hav'as ankaŭ amuz'a'n (kun premi'o'j), korespond'a'n kaj ali'a'j'n fak'o'j'n.

Al kun'labor'ad'o ĉiam est'as al'tir'at'a'j la plej bon'a'j esperant'a'j verk'ist'o'j.

Tekst'o de libr'o'kovr'il'o:

A. Rivier.

En Rus'uj'o

Per Esperant'o.

MOSKVA Libr'ej'o "Esperant'o".

26, Tverskaja, 26, Moskvo, Rus'uj'o.

Bohem'uj'o , F. TOPIC, Ferdinandova 11, Prah'a.— Braz'ili'o , FR. ALVES Y Ca, 166, ru'a do Ouvidor, Rio De JANEIRO.— Dan'uj'o , HÖST & SÖN, Bredgade 35, KJÖBENHAVN.— Franc'uj'o , LIBRAIRIE HACHETTE & Ci'e, 79, Boulevard Saint-Germain, Par'is; Librairie de l Esperant'o, G. WARNIER & Ci'e, 15, Ru'e Montmartr'e, Par'is. German'uj'o , MÖLLER & BOREL, Lindenstrasse 18-19, BERLIN S. W.— Grand'a Brit'uj'o , THE BRITISH Esperant'o ASSOCIATION, Museum Station Buildings, 133-6, High Holborn, LONDON W. C.— Hispan'uj'o , J. ROSALS, Puerta, 30, BARCELONA.— Hungar'uj'o , Koka'i LAJOS, Károly-utca I. sz., BUDAPEST, Iv.— Sved'uj'o , C. E. FRITZE, Fredsgatan, STOCKHOLM.— Svis'uj'o , Universal'a Esperanti'a Libr'ej'o, 10, Ru'e de la Bourse, GENÈVE.— Uson'o , AMERICAN Esperant'ist Co., Fortieth street 235, CHICAGO, kaj FLEMING H. REVELL, Co, 158 fifth Avenu'e, NEW-YORK.

Prez'o 60 kop. (Sm. 0,63).

Plen'a Esperant'o-Rus'a Vort'ar'o de D-ro L. L. Zamenhof. Tiu ĉi libr'o est'as la plej plen'a kaj nov'a esperant'o-rus'a vort'ar'o, en'hav'ant'a pli ol 12.000 vort'o'j'n radik'a'j'n, inter'naci'a'j'n kaj deriv'it'a'j'n. Ĝi est'as neces'eg'a por ĉiu rus'a esperant'ist'o kaj util'a por ali'naci'a'j esperant'ist'o'j. Unu volum'o in-16, 152-paĝ'a	80 kop. (Sm. 0,85)
Patr'o'j kaj Fil'o'j , roman'o de J. S. Turgenev, traduk'it'a el la rus'a lingv'o de D-ro K. Bein. Unu volum'o in-8, 168-paĝ'a	1 rub. (Sm. 1,06)
En Mal'liber'ej'o , rakont'o de E. Ĉirikov, traduk'it'a el la rus'a lingv'o de D-ro K. Bein. Unu volum'o in-16, 32-paĝ'a	10 kop. (Sm. 0,10)
Plen'a verk'ar'o , libr'o 3-a, de V. Devjatnin. Kolekt'o da esperant'a'j vers'aĵ'o'j, original'a'j kaj traduk'it'a'j. Plen'a traduk'o de la poem'o de Puŝkin: Ruslano kaj Ludmilo. Unu volum'o in-16, 138-paĝ'a	65 kop. (Sm. 0,65)
Эсперанто въ 10 уроковъ. Каръ и Панье. Перев. съ франц. языка и дополнилъ примѣнительно къ русскому, Б. Тиличеевъ, подъ редакціей А. А. Сахарова. 1 volum'o in-16, 80-paĝ'a	20 kop. (Sm. 0,21)
Ключъ къ учебнику "Эсперанто въ 10 уроковъ" , сост. В. Н. Девятнинъ.	15 kop. (Sm. 0,16)
Полный курсъ международнаго языка Эсперанто , сост. Т. А. Щавинскій, 2-е изд.	60 kop. (Sm. 0,63)
Sur voj'o al kun'frat'iĝ'o de popol'o'j , de A. A. Saĥarov. Kolekt'o da artikol'o'j en esperant'a kaj rus'a lingv'o'j: Esenc'o kaj est'ont'ec'o de la ide'o de lingv'o inter'naci'a , de anonim'a aŭtor'o; Element'o'j de kun'frat'iĝ'o de popol'o'j , de A. Saĥarov kaj La unu'a kongres'o de esperant'ist'o'j de Le'o Bel'mont. Kun al'met'o de Esperant'o-Rus'a gramatik'o, Esperant'o-Rus'a kaj Rus'a-Esperant'a Vort'ar'o'j. 1 volum'o in-8, 176-paĝ'a	60 kop. (Sm. 0,63)
Ĉef'eĉ—ŝlos'il'o por rus'o'j	2 kop. (Sm. 0,02)
En Rus'uj'o per Esperant'o , de A. Rivier	60 kop. (Sm. 0,63)

Anjo , rakont'o de I. Turgenev. El la rus'a lingv'o traduk'is D-ro A. Fiŝ'er kaj V. Zamjatin	25 kop. (Sm. 0,25)
Rus'a-Esperant'a Vort'ar'o , verk'is D-ro N. Korzlinskij, R. Mencel, G. Smirnov, A. Stupin, tra'rigard'is D-ro L. L. Zamenhof	1 rub. 75 k. (Sm. 1,85)